Vikan - 19.10.1989, Blaðsíða 18

HUGLEIÐIMGAR
Mjalllmt
Um seiðmagn og sálfræði ævintýrasögunnar
TEXTI: GUNNHILDUR HEIÐA AXELSDÓTTIR
Mjallhvít er ein þekktasta ævin-
týrasaga heimsins. Hún hefur verið
sögð í aldaraðir á ýmsum tungum í
öllum heimsálfum. Rætur sögunnar
um Mjallhvíti er að finna í germönsk-
um goðsögnum. Ýmis tákn hennar
bera þess Ijóslega merki. Hrafninn
og jarðálfarnir (þ.e. dvergarnir) eru
til dæmis efniviður úr tevtónskum,
germönskum, sið. Yfirleitt er ævin-
týrasagan einfaldlega kölluð
„Mjallhvít“. Yngra nafn er þó til á
þessu forna ævintýri - „Mjallhvít og
dvergarnir sjö“.
Mjallhvít og öfundsjúka
móðirin
Margar útgáfur af Mjallhvíti byrja eitt-
hvað á þessa leið: „Einu sinni voru jarl og
jarlsírú. Eitt sinn óku þau í hestvagni
framhjá þremur snjósköflum. Þá hugsaði
jarlinn með sér: „Ég vildi ég ætti stúlku
sem væri hvít eins og snjór.“ Skömmu síð-
ar óku þau lfamhjá þremur pollum af
blóði. Þá hugsaði jarlinn með sér: „Ó, hvað
ég vildi að ég ætti stúlku með blóðrauðar
kinnar.“ Seinna meir flugu þrír hrafriar í
grennd við jarlinn. Jarlinn hugsaði þá með
sér: „Æ, hvað mig langar í stúlku með bik-
svart hár.“ Á för sinni mættu hjónin loks
stúlku sem var hvít sem snjór, rauð eins og
blóð og með svart hár eins og hrafnsvæng-
ur. Þessi stúlka hér Mjallhvít. Jarlinn tók
hana strax upp í vagninn og dáðist að
henni. Jarlsfrúnni var hins vegar lítið um
Mjaflhvíti gefið. Hún sætti færis að losa sig
við hana. Loks missti hún viljandi hanska
sinn og bað Mjallhvíti að leita hans. Á
meðan gaf hún þrælnum eða vagn-
stjóranum skipun um að aka með miklum
hraða í burtu."
í þessari frumgerð sögunnar um Mjall-
hvíti eru jarlinn og jarlsfrúin (sem síðar
breyttust í stjúpmóður og föður) auðskilin
útgáfa af foreldrum barnsins. Stúlkan sem
faðirinn eða ímynd hans óskar sér og finn-
ur síðan fyrir tilviljun er fulltrúi bamsins.
Samkvæmt kenningum Sigmund Freud,
Bruno Bettelheim og annarra er svonefnd
ödipusarduld, það er kynferðislegur áhugi
barnsins á foreldri af gagnstæðu kyni, mót-
andi þáttur í persónuþroska þess. Sam-
band foreldranna vekur hjá barninu af-
brýðisemi út í foreldri af sama kyni. í sög-
unni um Mjallhvíti samkennir barnið sig
við Mjallhvíti og aðskilur sig um leið frá
kynferðislegum tilfinningum og afbrýði-
semi.
Þessar tilfinningar koma vel fram í við-
brögðum jarlsins og jarlsfrúarinnar. Af-
brýðisemi veldur því að Mjallhvít er skilin
eftir ein. Jafnvel ást föðurins megnar ekki
að bjarga barninu.
Sálfræði Mjallhvítar
og útrás bældra tilfinninga
Sagan hefst fýrir alvöru þegar Mjallhvít
er sjö ára gömul. Það er dæmigert fyrir
ævintýri að þau hefjast einmitt um það
leyti sem sögupersónan er að yfirgefa í-
myndaðan heim barnsins. Barnið er á
þessum aldri að ná meiri tengslum við
raunveruleikann. Þegar bamið hefur náð
föstum tökum á ímyndunaraflinu hefet
sjálfetæðisbaráttan af alvöru. Mjallhvít er
að ganga í gegnum ödipusarstigið í
persónuþroska sínum. Á þessu tímabili vill
stúlkubarnið vinna ástir og athygli föður
síns og í flestum tilfellum finnst barninu
móðirin vera fýrir sér. Barnið verður af-
brýðisamt vegna þeirrar athygli sem for-
eldrarnir sýna hvort öðru. í slíkum tilvik-
um vill bamið losna við það foreldranna
sem er af sama kyni.
Þessi reynsla veldur oft miklu sálarstríði
hjá barninu og djúpstæðri sektarkennd. í
ævintýrinu um Mjailhvíti er stjúpmóðirin