Bjarmi - 01.03.1999, Page 9

fjölmennt gegndi það íjölbreyUum hlut-
verkum. Innan veggja þess hlaut fólk
uppeldi sitt og menntun, þar stundaði
það atvinnu sína, iðkaði menninguna og
svalaði ílestum félagslegum þörfum sín-
um og naut loks afþreyingar og hvíldar.
Þar sem heimilinu sleppti tók kirkjan
við. Hún leit eftir uppeldinu og heimilis-
bragnum. Hún fylgdist með uppfræðsl-
unni og bætti svolitlu við heimilisfræðsl-
una fyrir ferminguna. Hún gaf reglu-
bundin tækifæri til víðtækra manna-
móta við guðsþjónustuna árið um kring
og varðaði leið einstaklinga af einu ævi-
skeiði á annað með athöfnum sínum á
merkisdögum mannsævinnar.
Nú á dögum hafa báðar stofnanimar -
heimili og kirkja - mjög breytt um svip
og hafa hætt að gegna flestum fyrri hfut-
verkum sínum og um feið gfatað hæfni
sinni til að gegna þeim. Kirkjan er ekki
lengur helsta menntastofnun þjóðfélags-
ins og annast ekki lengur almennt eftir-
lit og félagslegt aðhald á vegum hins op-
inbera. Hún er nú frjáfs að því að vera
Kirkja og sinna einvörðungu hinum trú-
arlegu þáttum mannlífsins. Þess ætti
hún að njóta og það ætti hún að nýta!
Þá hefur heimilið einnig mjög breytt
um svip. Nú samanstanda langffest
heimili af foreldrum (oft aðeins einu) og
börnum (oftast 1-3). Slíkt heimili er
ekki í stakk búið til að svara öllum þeim
þörfum sem hið altæka heimili fyrri tíð-
ar gat axlað vegna náins sambýlis
stundum nokkurra kynslóða. Heimili
dagsins í dag er raunar aðeins hvildar-
og frístundaheimili og helsta hlutverk
þess er að annast frumuppeldi ungra
barna, fullnægja frumþörfum heimilis-
fólks í húsnæði, fæði og klæðum og
vonandi að skapað bærilegt nándarum-
hverfi fyrir heimilismenn. Mikið meira
verður ekki lagt á það fámenna nútíma-
heimili sem við ílest búum á.
Þær breytingar sem hér var lýst hafa
gengið yfir á skömmum tíma og í raun
skapað margs konar vanda bæði fyrir
hina eldri og yngri - foreldra og böm eða
unglinga. Vandi foreldranna felst ekki
síst í þvi að ýmsar af stofnunum samfé-
lagsins, þar á meðal kirkja og skóli, hafa
tæplega horfst í augu við þær breytingar
sem heimilið hefur gengið í gegnum. Enn
er verið að kalla heimili nútímans til
ábyrgðar og hlutverka sem hin altæku

heimili fyrri tíðar gegndu oft með sóma
en afþreyingar- og hvíldarheimili nútim-
ans geta ekki gengið inn í. Kröfur af
þessu tagi skapa uppgjöf og samviskubit
hjá foreldrum sem fá þau skilaboð að
þau hafi brugðist skyldum sínum og
hlaupist á brott úr foreldrahlutverkinu.
Sannleikurinn er hins vegar sá að heimili
dagsins í dag em of smá, sameiginlegur
tími fjölskyldunnar innan veggja þeirra á
hverjum degi of skammur og hlutverk
foreldra utan heimila of marg þætt og
tímafrek til að heimilin geti þjónað sem
sá fjölþætti vettvangur uppeldis og mót-
unar sem raun var á fyrr á tíð. Svo er
samfélagið fyrir utan svo lokkandi í
augum hinna ungu að foreldrarnir og
heimilið tapa mjög fljótt í samkeppninni
um athygli og áhrif.
Vandi unglinganna
Vandi hinna ungu, barnanna, er ekki
síður mikill í umróti þeirra þjóðfélags-
breytinga sem gengið hafa yfir. Ugglaust
brennur sá vandi sárast á unglingum.
Hluti af þeim vanda felst í þvi að í stað
heimilanna sem áður fullnægðu flestum
þörfum barna og unglinga - auðvitað
með feikilega mismunandi móti - hafa
komið fjölmargar sérhæfðar stofrianir:
Forskóli, grunnskóli, framhaldsskóli,
hugsanlega tónlistar- og tómstundaskóli,
íþrótta- og æskulýðsfélög og þannig
mætti telja, lengi, lengi. Auðvitað eru
flestar þessar stofnanir mjög til bóta.
Vandinn er hins vegar hversu margar
þær eru og hversu þröngt flestar þeirra
skilgreina lilutverk sitt. Fæstar þessar
stofnanir eða þeir sem innan þeirra
starfa sjá unglinginn í heilu lagi, þrátt
fyrir fögur orð og góðan
vilja. Hvergi getur ungling-
urinn heldur vænst þess
að fá heildstæðar
lausnir á
vanda sínum. Þvert á móti eykst sérhæf-
ingin stöðugt.
Hitt er þó ef til vill alvarlegra að mörg
af þeim verkefnum sem hin altæka
kirkja og hin altæku heimili gegndu
hafa týnst á gráum svæðum milli hinna
nýju, sérhæfðu stofnana. Það var nefni-
lega svo að áður fyrr gegndu bæði kirkj-
an og heimilið ýmsum óformlegum og
ómeðvituðum hlutverkum aðeins vegna
þess hversu þéttofin félagsleg kerfi þau
voru. Á okkar dögum er varla til neitt
slíkt öryggisnet sem umlykur ungling-
inn „frá toppi til táar". Auðvitað bregð-
ast unglingar við þeim vanda sem hér
um ræðir með því að skapa sér slíkt fé-
lagskerfi sjálfir, það er þar sem vina-
hópurinn, „klíkan", kemur inn í mynd-
ina. Nú á dögum lokast æ íleiri ungling-
ar inni í slíkum sérhæfðum, lokuðum
hópi jafningja en einangrast jafnframt
frá sér eldra og yngra fólki.
Nú má ekki misskilja þann saman-
burð sem hér hefur verið gerður né
draga af honum rangar ályktanir. Það
sem fyrir mér vakti var ekki að draga
upp gyllta mynd af fortíðinni og bera
hana saman við hina spilltu nútíð. Síð-
ur en svo. Hin altæku heimili fyrri tíðar
létu ekki alltaf í té ákjósanlegar uppeld-
isaðstæður. Þegar illa vildi til voru þau
jafnvel ósigranleg vígi fyrir andlegt og
líkamlegt olbeldi. Ábyggilega höfum við
aldrei búið yfir meiri þekkingu á þörfum
ungmenna og fjölþættari „úrræðum" til
að bregaðst við vanda þeirra en einmitt
nú. Það sem fyrir mér vakti var aðeins
að benda á að þjóðfélagsþróunin hefur
þó ekki alltaf orðið til góðs heldur hefur
hún á stundum skilið eftir sig tómarúm.
Við höfum heldur ekki alltaf brugðist
rétt við henni. Það er ekki vist að sér-
hæfingin - lausnarorð nútímans - feli
alltaf í sér bestu úrræðin. Ef til vill
vantar okkur heildstæðari sýn á borð
við þá sem réð ríkjum innan samfélags
fyrri tíðar, bæði í kirkju og á
heimilum. - Það er ekki þar
með sagt að við þurfum að
freista þess að endur-
skapa fortíðina, samfé-
lag hennar og stofn-
anir, enda er það
sem betur
ekki hægt!
fer