Heima er bezt - 01.04.1952, Page 3

Heima er bezt
99
Nr. 4
„Eg er náfrænka hans Þorgeirsbola“
Ég heyrði á dögunum, að
kennslukona hefði verið fengin
að næsta bæ við mig, frú Guð-
rún Jónatansdóttir frá Sauðár-
króki, á 88. árinu. Hún hefur
fengizt við barnakennslu um
langt skeið og er vel ern þrátt
fyrir svona háan aldur. Ég gat
ekki stillt mig um að finna hana
og leggja fyrir hana nokkrar
spurningar.
„Jú, satt er það, aldurinn er
orðinn nokkuð hár, og minnið
er farið að sljóvgast til muna,
en ekkert bar á slíku fyrir ári.
Annars amar ekkert að mér,
heyrnin er í lagi og ég get lesið
gleraugnalaust, — nota aldrei
gleraugu . . . . Já, þú sagðist vera
að leita frétta . ... og hvað
viltu svo, að ég segi þér?“
„Fædd? Nú, ég er fædd á Sval-
barðsströndinni og uppalin. For-
eldrar mínir voru Jónatan bóndi
að Þórisstöðum á Svalbarðs-
strönd (nú ranglega nefndir
Þórustaðir) og kona hans Sess-
elja Eiríksdóttir. Var faðir minn
uppalinn á Þórisstöðum hjá
Benedikt bónda þar og konu
hans Guðnýju Halldórsdóttur.
En hún var föðursystir pabba.
Móðir mín var líka fædd á þess-
um bæ. Annars er ég náfrænka
hans Þorgeirsbola, og við hann
kannast víst allir. En þannig er
ættfærslan: Hallur faðir Jóns
afa míns og Guðnýjar föðursyst-
ur minnar átti dóttur Þorgeirs
Stefánssonar, Ingunni að nafni.
Foreldrar mínir tóku við búi eft-
ir gömlu hjónin, og var heimili
mitt kallað ríkisheimili, eftir því,
sem þá var. Pabbi stundaði jöfn-
um höndum sjómennsku og bú-
skap, — var 26 ár við hákarl og
þótti yfirtaks mikill aflamaður.
Þar sem alltaf var nóg björg í
búi heima, var ég orðin nokkuð
stálpuð, er mér varð fullljóst,
hve margur fátækur auminginn
átti þá bágt, heyrði að vísu oft
rætt um það undir vor, að þessi
eða hinn væri bjargarlítill, en ég
gat ekki fyllilega skilið þetta.
Hvernig gat staðið á því, að fólk-
ið hafði ekki nóg að borða rétt
eins og ég Einu sinni sem oft-
ar var ég send til gömlu hjón-
anna í Garðsvíkurgerði, það var
á föstudaginn fyrstan í sumri.
Ég hafði meðferðis niðurbrytjað
slátur í fötu, sem mamma sendi
gömlu konunni.
„Komdu inn, Gunna mín,
meðan ég er að losa fötuna,“
sagði gamla konan. Síðan kom
hún inn með slátur á diski, eina
sneið handa hverjum og bætir
við: „Ég held það sé bezt að
halda upp á sumardaginn fyrsta
í dag.“
Þetta sagði ég mömmu, þegar
heim kom, því að ég skildi þetta
ekki.
11 ■ 1111111111111 ■ 1111 ii 11111 iii 1111111111111111111111111111 ii 1111 ii 11 ii i imr
Kristmundur Bjarnason
1 ræbir við
| frú |
I Guðrúnu Jónatansdóttur
iTiimiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiihiiii iiiiiiiiiiiiiiii
„Guð hjálpi mér,“ sagði
mamma, „skyldi hún Kristbjörg
mín þá hafa verið matarlaus í
gær.“
Og ég var send um hæl með
meiri mat handa gömlu hjónun-
um. Eftir þetta varð mér full-
ljóst, hve misjafnt mundi oft
skipt þessa heims gæðum; sum-
ir fá alltaf magafylli, aðrir
ganga jafnan með svangan
maga.
Og víða var það, að fólk, sem
varð að þiggja af öðrum, var
vart talið manneskjur, — en
fólkið á Svalbarðsströndinni
hugsaði ekki þannig. Þar hafði
hvert efnaheimili ákveðinn
gjafadag, og var þá farið með
mjólk og smjör og annað þess
háttar heim til fátæklinganna.
Ég man, að ég heyrði sérstak-
lega talað um, hve vel væri far-
ið með munaðarleysingja þarna
fyrir norðan, — mun betur en
fyrir sunnan.“
„Og þér hefur liðið vel í upp-
vextinum?"
„Já, mér leið vel, mig skorti
ekkert, en þá voru kröfurnar til
lífsins líka minni en nú. Æskan
er nú miklu óvinnugefnari. Það
er þjóðarböl, ef unga fólkinu
lærist ekki að skilja göfgi vinn-
unnar. Okkur krökkunum heima,
en ég átti eina systur og bróður,
var sett fyrir strax á haustin til
að prjóna sölusokka og sjó-
vettlinga. Var sokkbolurinn alin
ofan að hæl, og átti að prjóna
bolinn á dag. Fleiri hundruð pör
voru prjónuð yfir veturinn og
allt selt sem „innlegg“. Oft
hljóp okkur kapp í kinn, krökk-
unum, við vinnuna, svo að hún
varð skemmtilegur leikur.“
„Hvað finnst þér um allar
þessar breytingar, sem orðið
hafa síðustu áratugina?“
„Margt hefur breytzt til batn-
aðar frá því ég var ung, en ýms-
ar fornar dyggðir líka farnar
veraldarinnar veg — og margs
að sakna. Ég sé til dæmis ákaf-
lega mikið eftir baðstofulífinu;
nú les aldrei einn hátt fyrir alla,
engin samhrifning á vökunni,
engin samvinna. Húkir nú hver
í sínu horni með gleði sína eða
sút. Á vökunni opnuðust okkur
ævintýraheimar, krökkunum, en
nú eru víst mörg þau ævintýr
orðin að veruleika, og þá ekkert
púður í þeim lengur. Heima var
lesið á hverju einasta kvöldi all-
an veturinn eða kveðnar rímur,
og margan veturinn fékk ég að
lesa, það get ég sagt þér. En
aldrei þögnuðu rokkarnir, þótt
lesið væri, og illa líkaði mér við
rokkinn, sem hún mamma
tvinnaði allt band á, hann hafði
svo déskoti hátt og stórþreytti
mig við lesturinn.
Einu sinni var ég rétt að kalla
nýbyrjuð að lesa, þegar guðað
var á glugga. Þar voru komnir
tveir næturgestir, og spurðu
þeir, hvað krakkinn hefði verið
að lesa, en ég var að lesa
Mannamun. Og mátti ég nú
gjöra svo vel og segja þeim efn-
ið úr því, sem búið var af sög-
unni og halda síðan áfram til
söguloka — og mun þá langt
hafa verið liðið nætur! Húslest-
ur var einnig alltaf lesinn rétt