Heima er bezt - 01.04.1952, Blaðsíða 27

Nr. 4
Heima er bezt
123
á í borginni. „Við hlið þeirra fyr-
irtækja, sem sjá um matvörur
höfuðstaðarins (nýlenduvöru-
verzlanir, slátrara, bakara o. s.
frv.), við hlið byggingariðnaðar-
fyrirtækja (smiða, steinhöggv-
ara o. s. frv.), sem hafa auðvit--
að mikla þýðingu í slíkri borg,
við hlið bankanna, sem hafa
peningaverzlunina undir hönd-
um, er önnur tegund verzlunar-
^yrirtækja, sem stóðu í miklum
olóma, en það eru verksmiðjur
þær, sem framleiða allskonar
munaðar- og glysvarning, sem
hafa gert Konstantínópel heims-
fræga borg. Þar finnast dásam-
legir hlutir úr gulli, skartgripir,
alsettir glitrandi perlum, mynd-
ir úr marmara, dýrlingamyndir
stórar og smáar og allt, sem
nöfnum tjáir að nefna af þessu
tagi!“
Það verður skiljanlegt, að íbú-
ar keisaraborgarinnar nutu lífs-
ins, enda þótt alltaf mætti bú-
ast við því, að fjandmenn rík-
isins kæmu að borgarhliðunum
og gerðu árásir. Bezt koma yfir-
burðir býzantínsku menningar-
innar í ljós, þegar litið er á Búl-
gara, Rússa, Serba og Tartara,
sem vor« nágrannaþjóðir keis-
aradæmisins. Um menningar-
stig þessara þjóða skrifar sagna-
ritarinn Georg Pacnymeres svo-
látandi: „Þeir elska styrjaldir.
Þeir byggja ekki hús, heldur
flytja stað úr stað. Þeir fara á
veiðar, er þá vantar fæðu.
Stundum opna þeir æð á hesti
sínum og drekka volgt blóðið.
Þurfi þeir kröftugri fæðu, fylla
þeir kindaþarma af blóði og
leggja þá á hestbakið undir söð-
ulinn, þar sem það gerjast í hit-
anum frá hestinum, o. s. frv.“
Býzants varð hinn mikli kenn-
ari þessara frumstæðu þjóð-
flokka. Og með vörum þaðan
kynntust þjóðir Vestur-Evrópu
list hennar og andlegu lífi.
Jústinían keisari hafði látið
rita öll lög ríkisins. Nokkur
þeirra voru arfur frá Rómverj-
um. Lögbók hans varð grund-
völlur ritaðra lögbóka í Evrópu.
Lögfræðideild háskólans í Bo-
logne var álitin hin fullkomn-
asta kennslustofnun í sinni
grein um allar miðaldirnar. Pró-
fessorarnir þar gerðu lítið ann-
að en að túlka lögbók Jústiní-
ans. Svo var hún víðtæk. Þýzk-
ir og franskir lögfræðingar, sem
fóru til Bologne til náms, urðu
þar fyrir miklum áhrifum af
löggjöf býzantínska ríkisins.
Grundvöllur hennar var, að
keisari ríkisins yar hafinn yfir
lögin (solutes legibus), „hin lif-
andi lög á jörðinni". Það er
skiljanlegt, að Friðrik Barbar-
ossa kunngjörði árið 1158, að
lögfræðinemar frá Bologne væru
velkomnir til sín.
Einnig straumar trúarlegs
efnis gengu frá Konstantínópel
yfir löndin. Sértrúarflokkur Al-
bigensanna á Frakklandi hall-
aðist að sömu villukenningu og
Paulicianarnir: Fordæmingu
myndadýrkunar og kenningunni
um, að Kristur hefði verið í
gervilíkama hér á jörðinni. En
áhrif Rómaborgar komu í veg
fyrir, að hin gríska heimspeki
yrði einráðandi. Og þar við
bættist, að það er ekki í sam-
ræmi við lyndiseinkunnir
manna í Vestur-Evrópu að
sökkva sér niður í hugleiðingar
um hluti, sem ekki er hægt að
þreifa á. Aftur á móti urðu aust-
urlenzkar sagnir mjög vinsælar.
Mikil áherzla var lögð á
mælskulist. Hafði það í för með
sér, að menn sýndu talsverðan
áhuga fyrir klassískum fornald-
arritum. Biskuparnir létu afrita
og skreyta hin frægu rit forn-
aldarhöfundanna, bæði lærðra
sem leikra. Væru heiðnu ritin of
óguðleg í augum þeirra, unnu
þeir gegn áhrifum þeirra með
því að láta rita skammaryrði á
spássíur. Sem dæmi um það var
Lúkíanos, 3. öld e. Kr., en hann
hæddist að kristnu söfnuðunum.
í býzantínskum afritum af bók
hans standa iðulega athuga-
semdir sem þessi: Heimski Luki-
an, þú munt brenna að eilífu í
eldi Helvítis!, og margar jafn
frómar óskir. En þrátt fyrir allt
slíkt standa Vesturlönd í þakk-
arskuld við Býzants fyrir að
hafa varðveitt margt, sem
stuðlar að þekkingunni á upp-
runa menningar vorrar.
En varanlegustu áhrifin frá
dögum gríska keisaraveldisins
lýsa sér einkum á sviði mynd-
listar og byggingalistar. Mark-
úsarkirkjan í Feneyjum, dóm-
kirkjan í Périqueux á Frakk-
landi, grafkapella Karls mikla í
Aachen, auk margra annarra,
eru þekktustu byggingar Vestur-
Evrópu í býzantínskum stíl.
Meira að segja dómkirkjan í
Þrándheimi er verk grískra
munka, sem Haraldur harðráði
hafði í þjónustu sinni, eftir að
hann hafði verið í liði Væringja
með menn sína í 8—10 ár og orð-
ið fyrir áhrifum af grískri list og
grískum hugsunarhætti.
En slavnesku þjóðirnar eru þó
í enn meiri þakkarskuld við
keisaradæmið. Þær hafa þegið
allt frá Býzants — frá stafróf-
inu, en það voru tveir grískir
munkar, Kyrillos og Methodios,
sem sömdu það upp úr gríska
stafrófinu — og til trúarbragð-
anna. Söguritari Rússa, Nestor,
skrifar eftirfarandi lýsingu á
því, er Vladimir Rússazar lét
skírast: Vladimir hafði ákveðið
að velja þjóð sinni trúarbrögð.
Bæði grískir og rómverskir
katólíkar, Gyðingar og Múham-
eðstrúarmenn reyndu að telja
hann á að taka þeirra trú. En
Vladimir lét einskonar skoðana-
könnun fara fram um ágæti
hinna mismunandi trúarbragða.
Og Byzants varð ofan á. Rúss-
nesku sendimennirnir komu
heim frá Konstantínópel yfir sig
hrifnir af fegurð hinnar grísku
guðsþjónustu. „Við höfum
kynnt okkur hvernig hún fer
fram í Rómaborg,“ sögðu þeir,
„og viðurkennum gjarna ágæti
guðsdýrkunar þeirra. En það,
sem okkur var sýnt í Konstan-
tínópel, tekur öllu öðru fram.“
Vladimir valdi því grísku kirkj-
una. Hann tók skírn árið 989 og
lét skíra menn sína. Kallaði
hann til sín fjölda grískra
munka. Munkarnir frá Athos
fluttu klausturreglur sínar til
Kiev, borgarinnar með sínar
fjögur hundruð kirkjur, og auk
þess kynntu þeir bókmenntir
sínar. Söguritararnir rússnesku
lærðu af grískum stéttarbræðr-
um sínum. Slavnesku þjóðirnar
eiga býzantínskum söguriturum
að þakka allt það, sem þær vita
um fyrri sögu sína. Kristindóm-
urinn flutti listirnar með sér
til Rússlands. „í borgum með
víggirðingum umhverfis, lét
Vladimir byggja kirkjur með
hvolfþökum úr gulli.“ Þegar