Heima er bezt - 01.10.1957, Blaðsíða 5

mannaeyjum, skrifaði hann leikritið Brimhljóð, sem
sýnt var af Leikfélagi Reykjavíkur árið 1937. Var það
Ragnar Kvaran, sem tók leikritið til sýningar. Loftur
hefur síðan samið fjölda leikþátta og gamansjónleika,
bæði fyrir útvarp og svið. Hafa þeir verið leiknir um
allt land. Heila revíu samdi hann fyrir Leikfélag
Hafnarfjarðar, sem leikin var við góðar undirtektir
árið 1950. Viðamestu útvarpsleikrit hans eru Eftir
jarðarförina og Ég er Tech. Sumarið 1938 starfaði hann
við Ríkisútvarpið og skrifaði þá syrpu af gamanþátt-
um. Mörg skopleikrit sín hefur hann auðkennt með
höfundarnafninu Jón snari.
Loftur tók ungur að yrkja ljóð. Nokkru eftir að
Brimhljóð var sýnt í Reykjavík, hafði hann tilbúna
Ijóðabók, en handritið týndist hjá útgefanda og afrit
var ekki til. Telur hann sjálfur sig hafa tekið þetta
sem bendingu, og upp frá því hefur hann naumast ort
nokkurt ljóð í alvöru, og þó ekki undantekningarlaust.
Hins vegar hefur hann margt ort í gamantón, og úrval
úr skopkvæðum hans eða Leifs Leirs, Óöldin okkar,
kom út árið 1951, en Leifur Leirs var ein persónan í
Brotnum pennum. Loftur hefur einnig ort fjöldann
allan af dægurlagatextum. Taldi ekki vanþörf á að bæta
þar um, enda hefur hann, ásamt fleiri góðum mönnum,
þokað mjög í átt til hins betra í þeim efnum.
Loftur hefur skrifað mikið fyrir börn og unglinga.
Fyrstu ritsmíðar hans af því tæi voru leikþættir. En
árið 1947 kom út unglingabókin Þeir fundu lönd og
leiðir, lýsing á landafundum og landkönnuðum. Þrír
drengir í vegavinnu komu út árið 1948, Lítil saga um
litla kisu 1949, kvikmyndasagan Síðasti bcerinn í
dalnum 1950, Steinaldarmenn í Garpagerði, útvarps-
saga, sem jafnframt kom út í bókarformi, 1955.
Jafnhliða öðrum ritstörfum hefur Loftur þýtt geysi-
mikið úr erlendum málum, bæði bækur og greinar.
Má þar t. d. nefna bók Trygve Lie, Sjö ár í þjónustu
friðarins, er út kom árið 1956, og leikritin „Flekkaðar
henduru eftir Sartre og „Faðirinnu eftir Strindberg,
en hvorugt þeirra er talið auðvelt viðfangsefni þýð-
endum.
Rúmlega fimmtugur að aldri kveður Loftur sér nú
hljóðs á vettvangi skáldsögunnar. Hefur hann þá erjað
akurinn á öllum sviðum bókmenntaformsins. Margir
munu ætla honum nokkurn hlut, þegar hann nú sendir
frá sér fyrstu skáldsöguna. Tvímælalaust mun hún þykja
ærið nýstárlegt verk. Sjálfur lætur hann sér næsta fátt
um finnast. Hún er að langmestu leyti hugsuð í strætis-
vagni, segir hann, en hann fer á hverjum degi um 20
mínútna leið í strætisvagni til vinnu sinnar. Og skrifuð
er skáldsagan eftir klukkan eitt að nóttu. Hvort sem
þessar aðstæður setja nokkum svip á verkið eða ekki,
má fullvíst telja, að Jónsmessunæturmartröð á Fjallinu
helga eigi sér enga hliðstæðu í íslenzkum bókmenntum.
Og eins víst er það, að enginn annar íslenzkur. höf-
undur en Loftur Guðmundsson hefði getað skrifað
hana. Segir það út af fyrir sig töluvert um skáld-
verkið.
Þess munu dæmi, en þó ekki fleiri en svo að jafnan
þykir nokkrum tíðindum sæta, að fyrsta skáldverk
höfundar, jafnvel þótt roskinn sé orðinn að árum, hefji
hann á bekk með þeim, sem smám saman hafa unnið
sér með afrekum rétt til öndvegis i skáldasal samtíðar
sinnar. Sé betur að gætt, kemur þó eflaust oftast í ljós
að ekki er þar um yfirnáttúrlegt eða óskýranlegt fvrir-
bæri að ræða, heldur hefur viðkomandi áður gengið í
gegn um strangan skóla sjálfsaga og reynslu, auk þess
að hafa hlotið snilldargáfuna í vöggugjöf, þótt einhverj-
ar ytri aðstæður hafi meinað honum að njóta lífsmennt-
unar sinnar og óvenjulegra hæfileika fyrr. Enginn
verður óbarinn biskup, sízt á stóli skáldlistarinnar.
Þetta skal þó ekki sagt til þess að draga úr hinu
mikla og sérstæða afreki, sem hin nýja og fyrsta skáld-
saga, Lofts Guðmundssonar, „Jónsmessunæturmartröð
á Fjallinu helga“, hlýtur að teljast í bókmenntum vor-
um, heldur einmitt til að benda á að það er ekki fyrir
neina hendingu að það er unnið, og vekja athygli á því,
að höfundur er vel að því kominn, er þetta frumlega
skáldverk hans skipar honum umsvifalaust í öndvegi
með þeim skáldsagnahöfundum, er hæst ber með þjóð
vorri, — og þótt víðar væri til jafnað. Slíkt afrek vinnur
enginn, án þess að hafa lagt á sig harðari og markvísari
þjálfun um langt skeið en almennt er, það sézt bezt á
því, hve léttilega það virðist unnið. Höfundur sækir
þangað í víking, sem fáir eða engir innlendir hafa herj-
að áður, vinnur þar frægan sigur og hefur heim með
sér 'af þeim Furðuströndum hina kostulegustu kjörgripi
og fásénustu, og ber hvorki merki sævolks né sár úr
orrustu, fremur en hann hefði skroppið yfir húsavog-
inn og týnt þar skeljar á sandi. Það leika þeir einir,
sem vel eru að heiman búnir.
Margt ber til þess að verk þetta mun lengi rísa hátt
í íslenzkum bókmenntum. Höfundur kann ekki aðeins
vel til verka, heldur er honum og gefin snilligáfa sú og
skyggni, sem gengið hefur í arf frá höfundum Eddu-
kvæðanna til ömmunnar við hlóðarsteininn, og skilur
listaverk frá skikkanlega unnu handverki. Stíll hans er
fágaður, leikandi léttur og um leið persónulega fast
mótaður, svo að ekki minnir á neinn íslenzkan höf-
und, frásagnargleðin einlæg og upprunaleg, persónu-
lýsingarnar með afbrigðum vel gerðar og lifandi, at-
burðarásin hröð og með sívaxandi þunga, bygging sög-
unnar sterk og rökræn. Og þó er ótalið það tvennt,
sem einmitt gerir skáldsögu þessa fyrst og fremst að
sérstæðu og rismiklu verki, — hin fátíða dirfska höf-
undar og miskunnarleysi og afburða hugkvæmni, sam-
fara svo frjóu ímyndunarafli og hugarflugi, að leita
verður til frægra, erlendra höfunda um hli^stæðu, og
loks þá kýmnigáfu, sem gerir alvarlegustu hluti grát-
broslega á yfirborðinu, — um leið og þeir verða enn
harmrænni fyrir bragðið, þegar dýpra er skyggnzt.
Þetta verður áreiðanlega umdeild bók. Umdeildasta
bók ársins. En um eitt verður ekki deilt, — að höfund-
urinn hefur með henni unnið sigur, sem einn mun
endast honum til langlífis í íslenzkum bókmenntum.
Stefán Júliusson.
Heima er bezt 325