Heima er bezt - 01.06.1958, Blaðsíða 6

ÞURA ÁRNADÓTTIK í GARÐI:
HÁTTAÐ í BJÖRTU
(Bahstofuminning)
a ð var í gamla daga, þegar ekki voru til bílar né
útvarp, og alþingi stóð ekki yfir nema 6—8 vikur
um hásumarið, og þingmenn voru ekki með
nefið niðri í hvers manns dalli, skiptu sér ekki
af öðru en því, sem einhverju máli skipti fyrir velferð
lands og þjóðar.
Þá voru karlarnir húsbændur á sínu heimili og létu
engin sambandsþing né ráðunauta segja sér fyrir verk-
um, og flýttu klukkunni 1—2 tíma undan sól, þegar bezt
þótti henta fyrir búsins hag. Þóttu þeir mestir búmenn,
sem fljótasta höfðu klukku, einkum á útmánuðum. Ljós-
meti kannske orðið lítið, en sparnaður talinn dygð.
Hætt var að bera Ijós í baðstofu í miðgóu, síðasta lagi
í góulok. Réttara hefði verið að segja að hátta í svörtu
en björtu eitthvað framan af vori. Kvöldverkunum var
hraðað, kýr mjólkaðar og þeim brynnt, skyrhræran
etin og svo stungið sér milli rekkjuvoðanna með vætu-
hrollinum. Þótt mér, sem öðrum krökkum, þætti þetta
harður kostur, að vera keyrð í rúmið áður en kvöld-
sprettur var tekinn, ærsl og ólæti fengið útrás, finnst
mér nú, þegar ég sit við raflampann minn og rek minn-
ingaþræðina til þessara rökkurkvölda, að þetta hafi verið
dýrðlegt tímabil.
Það er útmánaða-búmannsklukku-rökkurkvöld. Fólk-
ið er gengið til hvílu, en hurðir opnar milli baðstofuhús-
anna, það sofnar ekki strax. Það er ekki eins einfalt að
breyta lífsvenjum fólks eins og ldukkunni, og svo stytti
það tímann með því að tala saman, nema krakkarnir,
þeim er sagt að þegja, þegar fullorðnir tala.
Það er margt, sem ber á góma meðal fólksins. Stund-
um ræðir það um löngu liðna, válega atburði, slysfarir
eða ægilegar farsóttir, sem gengu yfir sveitina og eng-
inn gat rönd við reist, eins og t. d. taugaveikin, sem
gekk 1865—66 og lagði að velli 15 manns í þessari fá-
mennu sveit, eða bamaveikin, sem gekk ár eftir ár. Árið
1840 dóu 15 börn, þar af fimm systkini og tíu á sama
bænum, og aftur 1860, þá dóu fjögur systkinin hennar
mömmu minnar á hálfum mánuði.
Oftar er tekið upp léttara hjal um dægurmál eða
sveitapólitík, gamlar brúðkaupsveizlur, fyllirí og tusk,
göngur, réttir, grasaferðir og selveru. Óbotnandi fróð-
leik, sem fólkið hefur annað hvort lifað sjálft eða afar
þess og ömmur sagt þeim.
Eigi ósjaldan var talað um bækur og stælt um hug-
stæðustu atburði og persónur íslendinga sagna, sem áttu
hver sinn aðdáanda og meðhaldsmann, t. d. Guðrún
Ósvífursdóttir, JTallgerður, Bergþóra, Njáll, Gunnar á
Hlíðarenda, Kjartan og Bolli, Snorri goði, Björn Breið-
víkingakappi og húsfreyjan á Fróðá o. fl. Fólkið lifði
sig inn í sögurnar af svo mikilli sanntrú, að þær stóðu
Ijóslifandi fyrir hugskotssjónum þess.
Gamla konan í rúminu móti baðstofudyrunum situr
uppi, og prjónarnir ganga ótt og títt, og hún tuldrar
bænirnar sínar. Áður en hún gekk til hvílu, krossaði
hún baðstofuhurðina, veit, að í Hverbjarginu og Lamb-
höfðanum býr huldufólk og kannske víðar í landareign-
inni. Hún leggur ekki eyrun við masi fólksins eða gefur
orð í það. Gæti þó eitthvað sagt um sína þyrnum stráðu
hrakningsævi í tuttugu vistum, en flestar hennar sögur
byrjuðu eins: „Þegar ég var í Grímsey.“ Það var bjart-
asti geislinn í lífi hennar.
Húsmennskumaðurinn, greindur karl og fróður, var
víðförlasti maður þessa safnaðar. Hann hafði róið marg-
ar vertíðir fyrir sunnan og farið oft yfir Sprengisand.
Komið til Reykjavíkur og séð alþingishúsið og lands-
höfðingjann. Keypti Þjóðviljann unga, talaði mikið um
Skúla og var eldheitur Valtýingur. Hann gat lagt margt
til mála mannskapnum til dáða.
Konan hans hafði aldrei farið neitt út úr sýslunni.
Var fædd og uppalin niðri í dölum og hafði verið þar
vinnukona á mörgum stórheimilum, þegar hún var ung.
Kunni þaðan mikið af sögnum og sögum, lausavísum og
heila sveitabragi.
Hún lýsti einkennilegum mönnum og skrýtnum at-
burðum. Var ung, þegar dansinn, þessi léttúðuga
skemmtun, var að leggja undir sig sveitimar. Þá var
dansað eftir messu á sunnudögum í litlum stofukytrum,
skemmum og skálum. Trallað og sungnir slagarar og
dægurlög þess tíma, ef harmoníka var ekki við hend-
ina. Flún hafði því af miklu að taka og frá mörgu að
segja.
Framhald d bls. 197.
188 Heima er bezt