Heima er bezt - 01.06.1958, Blaðsíða 12

ALDURSFORSETAR JARÐARINNAR
- -w-m langan aldur hafa stórviðirnir í Californíu
(Sequoia gigantea) verið taldir eiztir allra lif-
J andi vera á jörðunni. Hinir elztu þeirra og
' '' stærstu eru taldir allt að 3200 ára. (Hærri
tölur, sem sums staðar er getið, eru taldar mjög vafa-
samar). Rauðviðurinn (Sequoia sempervirens) nær hins-
vegar ekki svo háum aldri, og verður ekki með vissu
talinn mikið yfir 2000 ára gamall. Víðsvegar að hafa
menn komið, til að dást að þessum öldungum. Og óvíða
finnur maðurinn betur til smæðar sinnar gagnvart mikil-
leik náttúrunnar en í námunda við þessa ævafornu viði,
sem lifað hafa 30 ævir þeirra manna, sem hæstum aldri
ná, og hafa verið samtíða nær allri hinni skráðu ver-
aldarsögu, og sýnast þó enn standa í broddi lífsins.
En nú hefir aldursmeti stórviðarins verið hnekkt svo
um munar. Austan við Snæfjöllin í Californíu er einn
hinna mörgu þjóðgarða Bandaríkjanna, sem heitir Inyo-
Þetta tré hefur lifað yfir 4600 ár. Arhringar, sem vantar, gera
nákvæma aldursákvörðun torvelda.
Maðurinn á myndinni er dr. Schulmann. Hann heldur um elzta
hluta bolsins. Fjarst honum á myndinni er mjó ræma, hulin berki.
Það er hinn eini lifandi hluti af trénu, sem enn er eftir.
garðurinn, fjöll eru þar sem Hvítufjöll (White Moun-
tains) heita, og þarna hafa menn nýlega fundið all-
mörg tré, alls 17 að tölu, sem eru yfir 4000 ára gömul,
og hið elzta þeirra hvorki meira né minna en 4600 ára.
Hjá þessum fornviðum eru stórviðaröldungarnir lítið
meira en vel fullorðnir.
Þessi gömlu tré heyra til furutegund þeirri, sem köll-
uð hefur verið broddfura (Pinus aristata) á íslenzku.
Má geta þess hér, að nokkur tré af henni vaxa austur á
Hallormsstað, og virðast dafna þar vel.
Margir myndu ætla, að tré, sem svo háum aldri ná,
myndu lifa við hin mestu sældarkjör, en fjarri fer því.
Broddfuran er háfjallatré, vex hún oft í um 3000 metra
hæð og'jafnvel ofar, og þar sem elztu trén lifa, er svo
þurrviðrasamt, að nærri liggur mörkum trjágróðurs,
sakir þurrka.
En mikill er munur á útliti og vexti broddfurunnar
og stórviðarins. Stórviðurinn er viðarmesta tré jarðar-
innar. Til eru að vísu tré, og þar á meðal rauðviðurinn,
sem verða allmiklu hávaxnari en hann, því að hann
verður naumlega hærri en 70—80 metrar, en gildleiki
hans er svo að af ber, því að vel má koma fyrir þægi-
legri smáíbúð innan í stofni hans. Ekki bera hinir nær
3000 ára risar stórviðarins nein veruleg ellimörk. Grein-
ar þeirra eru hvarvetna barri klæddar, og þótt toppur
þeirra sé að vísu oft visinn, þarf það ekki að vera fyrir
aldurs sakir. Og árlega bæta þeir vænu viðarlagi utan
á stofn sinn.
Öðru máli gegnir með broddfuruna. Vöxtur hennar
er ætíð fremur hægfara. Hún verður sjaldan mikið yfir
10—12 metrar á hæð, og oft er hún miklu lægri, 3—5
metrar. Gömlu trjánum mætti næstum því jafna við
lifandi lík eða ef til vill öllu heldur við karlæg gamal-
menni, sem aðeins eiga eftir að gefa frá sér síðasta and-
varpið. Bolir þessara trjáa eru lítið annað en veðraðar,
mergfúnar leifar, kræklóttar og knýttar. En samt er í
þeim örmjó, berki klædd, lifandi æð, sem liggur frá
rótum, sem oftast eru naktar, því að vindurinn hefir
smám saman eytt jarðveginum kringum þær, og að
vesaldarlegri, grænnni limkrónu, sem enn vinnur sitt
þrotlausa starf að afla næringar úr íoftinu.
í fljótu bragði mætti ætla, að þau tré, sem hæstum
aldri ná, byggju að einhverju leyti við betri skilyrði
en hin, sem falla í valinn yngri að árum. En fjarri fer
því. Allir þessir öldungar lifa við svo kröpp kjör, að
furðu sætir. Bæði lifa þeir svo hátt til fjalla, að mjög
nálgast efstu skógarmörk, og úrkoma er þar hvarvetna
af mjög skomum skammti, og oft koma þar ár, sem
194 Heima er bezt