Heima er bezt - 01.12.1959, Blaðsíða 29

ÞORSTEINN JÓSEPSSON:
BreiSamerk
amerKursanaur
Ji
A ustasti bær í Öræfum og sá síðasti áður en hald-
/_\ ið er að vestan á hinn mikla og torsótta Breiða-
J merkursand er Kvísker.
Fyrsta skipti sem ég kom að Kvískerjum
kom ég úr gagnstæðri átt, kom austan yfir sand, ferð-
lúinn og svangur eftir hina mildu auðn. Þá fannst mér
sem þetta væri eyðimerkurvin, svo hlýlegt og notalegt
fannst mér að koma þangað heim eftir allan hinn mikla
hrikaheim, með skriðjöklum, dimmum sandi, jökulám í
tröllsham og einu orði sagt einhverja þá mestu hel-
auðn á öllu íslandi.
En Kvísker er einnig fyrir ýmislegt annað merkilegt
en það að vera bær með grænu túni við upphaf eða
endi eyðimerkur. Hvergi á íslenzkum bæ hef ég séð
jafn nostursamlega og snyrtilega umgengni utan húss
sem innan. Og við að kynnast fólkinu á bænum verð-
ur maður strax áskynja um það að þar er heill fjársjóð-
ur af viti og þekkingu, jafnt um náttúrufræði sem
sögu íslands. Bræðurnir á Kvískerjum eru landskunnir
fræðimenn, hver á sínu sviði, þeir hafa gert margar
stórmerkar athuganir austur þar og safn eiga þeir
steina úr Öræfasveit, sem komið getur hjarta hvers
steina- og jarð-fræðings til þess að slá örara.
En þegar þessi vin er kvödd og haldið austur með
túninu á Kvískerjum, síðasta samfellda græna blettinum
um tugi kílómetra, tekur austasti og síðasti stórsandur-
inn í Skaftafellssýslu við — Breiðamerkursandur. En
hann er ægilegastur allra stórsanda landsins og torsótt-
astur, en svo mikilúðleg er útsýn þaðan, að enginn fær
gleymt sem farið hefur yfir sandinn og enginn fær full-
þakkað þá hamingju að hafa átt þess kost að fara um
hann.
Um Breiðamerkursand falla margar ár, hver annarri
Kvisker, austasti bær í Örœfum og ncestur Breiðamerkurjökli.
Þaðan er jafnan fylgt yfir vestanverðan sandinn.
meiri, og er Jökulsá þeirra þó mest, enda vatnsmest
allra jökulvatna sem undan Vatnajökli falla og eru
mörg þeirra þó stór. Norskum jarðfræðingi, Amund
Helland, sem hér var á ferð fyrir síðustu aldamót,
reiknaðist svo til að undan Vatnajökli rynni árlega 20
þúsund milljón teningsmetrar af vatni og 15 milljón
lestir af leðju, og bróðurpartinn af því eiga jökulárn-
ar, sem falla um Breiðamerkursand. Jökulsá er styzt
allra stórfljóta landsins, aðeins um 1500 metrar milli
upptaka og ósa og var ekki nema 200 metrar þegar jök-
ullinn gekk lengst fram.
En árnar eru miklu fleiri, þær eru: Nýgræðultvíslar,
Hvítá, Breiðá, Fjallsá, Deildará, Stemma, Brennhóla-
kvísl og Veðurá og ef til vill fleiri. Sumar þeirra eru
svo vatnsmiklar á sumrin að þær eru ófærar farartækj-
um öðrum en bátum og verður að ferja yfir þær. A
Stemmu er komin brú, enda var hún mikill farartálmi í
leysingum og sólbráð á sumrin. Ef til vill kemur ein-
hvern tíma brú á Jökulsá, en það er tilgangslítið nema
einnig komi brú á Fjallsá því hvorug þeirra er fær bíl-
um á sumrin. Hefur hin síðustu árin verið hafður bíll
á milli þessara jökulvatna, sem geymdur er á sandauðn-
inni og gripið til hans þegar koma þarf ferðamönnum
yfir sandinn. Ráðagerð mun uppi um það að brúa
Fjallsá einhvern tíma á næstunni.
Strax og kemur austur fyrir Kvískerjabæinn víkkar
útsýn til fjallahringsins, sem umlykur Breiðamerkur-
sandinn. Hið næsta manni eru undirfjöll heiinan frá
bænum og austur að jökulhafinu, þá taka við brattir
skriðjöklar, sem falla úr Öræfajökli, síðan fjallsröðull
mikill, Breiðamerkurfjall nefnt, er það bæði bratt og
hátt, en austan við það blasir við hinn víðáttumikli
Breiðamerkurjökull og hátt uppi í jökli Esjufjöll og
Breiðamerkursandur og Breiðamerkurjökull. Esjufjöll eru í
baksjm á miðri mynd.
Heitna er bezt 429