Heima er bezt - 01.04.1964, Blaðsíða 2

„Brennié þið vitar'
Menn setti hljóða sunnudaginn 1. marz, þegar fregn-
in barst út um andlát Davíðs Stefánssonar, skálds frá
Fagraskógi. Menn fundu, að þjóðin var fátækari en áð-
ur, að brotið var blað í glæsilegri sögu.
Davíð Stefánsson var fæddur í Fagraskógi við Eyja-
fjörð 21. janúar 1895. Hann var því einungis 24 ára,
þegar hann „kom, sá og sigraði“ með fyrstu ljóðabók
sinni Svörtum fjöðrum. I nær hálfa öld hefur hann ver-
ið ástmögur þjóðar sinnar og þjóðskáld. Það er eins-
dæmi í allri vorri skáldasögu, að svo ungur maður fari
slíka sigurför, jafnskjótt og hann kveður sér hljóðs og
hrærir strengi hörpu sinnar í fyrsta sinn.
Við, sem munum þann tíma, þegar Svartar fjaðrir
flugu inn í hjörtu þjóðarinnar, undrumst það ekki.
Davíð sló þar nýjan slag, sem vakti enduróm í hjört-
um fólksins, varð því í senn huggun og hvöt á örlaga-
ríkum tímum. Heimsstyrjöld var nýlokið, og hún skildi
við heiminn flakandi í sárum, jafnvel hér úti í fásinn-
inu skapaði hún ólgu og rótleysi. Gamli tíminn, siða-
lögmál hans og lífsskoðun, var fallið í rústir eða fall-
andi, nýr tími gægðist inn á sjónarsviðið, reikull, hik-
andi, rótlaus. Og um leið fagnaði þjóð vor nýfengnu
frelsi, en sá fögnuður var þó blandinn nokkrum ugg
um, hversu varðveita mætti hið dýra fjöregg. Reiði-
leysi og umbrot aldarinnar juku þann ugg.
Ljóð Davíðs komu sem frjóvgandi gróðrarskúr, eggj-
andi en þó sefandi, ný og fersk en samt í órofa tengsl-
um við liðinn tíma. Þar var hispurslaust kveðið að orði
um mannlegar tilfinningar og hið ólgandi blóð samtíð-
arinnar. En jafnframt hita hinnar hamslausu lífsnautn-
ar, sem braut miskunnarlaust viðjar gamalla hleypidóma,
þá skynjuðum vér hina sterku, þjóðlegu undiröldu, inni-
legt trúartraust og djúpa alvöru, sameinað í órofa heild.
Ef til vill skynjuðum vér æskumennimir bezt funa
blóðsins, en vér fundum einnig öryggi í alvörunni. En
það voru ekki einungis æskumennirnir sem hrifust af
skáldskap Davíðs, þegar hann kvaddi sér fyrst hljóðs.
Eldra fólkið fann einnig hjartað slá örar, blóðið, sem
farið var að stirðna í æðunum, tók að hrærast á ný.
Davíð kom með nýjan ljóðaklið. Hann skapaði þeg-
ar í stað nýtt form, nýja hætti, sem stöðugt fengu auk-
inn þroska og festu til hins síðasta. En allt um það stóð
hann svo föstum fótum í ljóða- og listahefð liðins tíma,
að hvergi verður hnökri fundinn né bris, þar sem þráð-
ur hans er tengdur hinu liðna. Þjóðvísan,Liljulag,sálma-
sónn og rímnastemma, allt rennur það saman í náttúr-
lega heild, skírist og göfgast í meðferð hins nýja lista-
manns íslenzkrar Ijóðagerðar. Sá sem hafði vald og getu,
til að skapa nýja listhefð á þeim grunni, hlaut að sigra.
Æskan dáði hann og hyllti, eldri kynslóðin fann, að
hann var sá, sem koma skyldi og lyfta hinum forna
menningararfi og skapa nýjan.
Þótt Davíð væri þá enn ungur, hafði hann hlotið
mikla reynslu. Um langt skeið hafði hann háð harða
baráttu við ægilegan sjúkdóm og horfst í augu við
dauðann, samtímis, sem hörmungar aldarinnar dundu
yfir. í þeirri reynslu var andi hans þegar skírður, og af
þeim þrengingum voru Svartar fjaðrir sprottnar. Sú
lífsreynsla, ásamt styrkri skaphöfn og takmarkalausri
virðingu fyrir náðargáfu listarinnar, forðaði Davíð frá
því, að láta hinn fyrsta stórsigur verða sér hefndargjöf,
þá og ætíð síðan.
í nær hálfa öld hefur hann haldið því striki, sem þá
var markað. Glóð lífsnautnarinnar frá æskuárunum hef-
ur að vísu kulnað nokkuð, en um leið hefur alvara og
reynsla lífsins knúið fram nýja tóna í hörpu hans enn
dýpri og mildari. Og ef til vill rís list hans hæst í síð-
ustu bókinni, / dögun.
Öll ljóð Davíðs eru óður til lífsins í öllum þess marg-
breytilegu myndum í fortíð, nútíð og framtíð. Þótt
hann lifi í nútíðinni, skynjar hann engu að síður for-
tíðina, eins og söguljóð hans sýna bezt, og hann horfir
skyggnum augum til framtíðarinnar. En undirspilið er
dulúð íslenzkrar þjóðtrúar, innileg trúarkennd, siðræn
alvara og órofa ást á landi og þjóð. I ljóðum hans finn-
um vér angan vorsins, gróðurilm vaknandi moldar og
varma sumarsólarinnar. Vér kennum þar fölva hausts-
ins og hörku vetrarins, en undiraldan er trúin á Guð
vors lands og samúð með öllum, sem þjást.
Um nokkurt skeið var gerð hörð hríð að Davíð og
skáldskap hans. Mátti þar kenna fingraför þeirra niður-
rifsmanna, sem sáu sér vænlegast til framdráttar, ef tak-
azt mætti að vinna bug á guðstrú, fornum þjóðardyggð-
um og menningarhefð. Þær árásir sýndu bezt, að hann
var fremstur í varðsveitinni um þessi fjöregg þjóðar-
innar. Og hann bifaðist hvergi.
Davíð Stefánsson var mikilvirkur höfundur. Hitt er
þó meira um vert hversu vandvirkur hann var og kröfu-
harður við sjálfan sig. Það væri vitanlega fásinna að telja
öll hans verk jafngóð. En eins og hæð fjallsins er mæld
við hátind þess, svo verða og skáld metin eftir því, sem
þau hafa bezt gert, og ekki fer það mála milli, að beztu
134 Heima er bezt