Heima er bezt - 01.03.1973, Blaðsíða 10

á því, að stofna til brennisteinsverzlunar með brezku
rekstursfé.
Þegar minnzt er á skóla, væri það óviðeigandi að geta
ekki um einu lærdómsstofnun landsins, sem er í senn
menntaskóli og háskóli: Latínuskólann í Reykjavík. Þar
eru tíðast um fimmtíu eða sextíu nemendur, er sækja
þangað af öllum landshornum, og meðal kennara þar
hafa verið og eru menn með ósmáa hæfileika og lær-
dóm. Ahrif þessa skóla á þjóðina alla, fyrir meðalgöngu
presta þeirra, sem þaðan koma, hafa verið undursam-
leg. Skólinn hefir endurheimt hreinleika þjóðtungunn-
ar, sem dönsk áhrif höfðu mjög spillt. Hann hefir stór-
lega örvað bókmenntalega iðju, skapað sterkan og ein-
huga þjóðræknisflokk, sem með baráttu sinni hefir
herjað út úr Dönum afnám hinna fornu þvingunarlaga
og neytt þá til þess einmitt í vor að veita landinu stjórn-
arskrá, sem að vísu er ekki svo fullkomin sem æskilegt
hefði verið, en er þó eigi að síður mikilvæg ívilnun við
óskir þjóðarinnar. Ýmsir kennara þess hafa, auk em-
bættisstarfsins, unnið þarft verk með því að búa til
prentunar og gefa út forníslenzk rit, og einn þeirra
hefir lagt mikla vinnu í að mæla allt landið og gera af
því ágætan uppdrátt. Þeir eru boðnir og búnir til þess
að taka á móti erlendum mönnum og leyfa þeim ókeyp-
is afnot síns ágæta bókasafns. Návist þeirra gefur borg-
arlífinu í Reykjavík svip lærdóms og mennta. En þetta
er það sem menn mundu sízt búast við að finna í þyrp-
ingu lítilmótlegra timburhúsa.
Að því er félagslífið varðar, má enginn maður búast
við að finna á íslandi neitt í líkingu við félagslíf á Eng-
landi eða í Ameríku. Fjölmennar samkomur eiga sér
vart stað nema við brúðkaup og útfarir. Jafnvel í
Reykjavík eru skemmtanir eitt hið fátíðasta af öllu fá-
tíðu, og í sveitinni getur ekld verið um þær að ræða.
Engar eru þar heldrimanna-klíkur og því ekki heldur
nein barátta um að komast inn í þær. En þar er ekki
aðeins mikið um sanna gestrisni, því það er eins og
sjálfsagður hlutur að hver maður gisti hjá hverjum sem
er, heldur og hitt, að gestrisnin er í té látin af veglyndu
hugarfari. Þetta er eitt af því, sem gerir það sérlega
ánægjulegt að ferðast þar og veitir fullar bætur fyrir
margskonar óþægindi. Það er sama hvar þú kemur,
alstaðar ertu boðinn hjartanlega velkominn, allt það
sem lostætast er í búrinu er borið á borð fyrir þig,
bezta herbergið færðu til að sofa í, og allt sem fyrir
þig er gert, mikið eða lítið, er gert af svo hjartanlegri
velvild og með svo góðlátlegri framkomu. Þetta var
sannast að segja það sem dýpst hafði greypzt í hug
okkar þegar við kvöddum landið. Það hafði sjálft haft
ærið óvingjamlegan svip, en alúðlegur góðleiki fólks-
ins, hugðnæm meðvitund um jafnrétti allra manna, svo
að ekki þarf hinn snauði að reigjast til þess að sýnast
öðrum jafn, eru eðlileg afleiðing lífsskilyrðanna þar.
Segja má að gestrisni sé næsta eðlileg á þeim auðn-
um þar sem jafnvel hinn minnst aðlaðandi gestur kem-
ur með fréttir og kemur nieð svolitla tilbreytingu inn í
fjarska tilbreytingarlaust líf. En á íslandi, þar sem
aldrei gerist neitt, getur varla verið fréttir að færa,
nema þá við sjávarströndina, þar sem koma skips, sem
væntanlegt var, er mikill viðburður. Og um önnur
lönd er fólkið kynlega óforvitið. Fréttablöðin tvö (og
nú skilst mér að hið þriðja hafi bæzt við) hafa ekki frá
öðru að segja en smávægilegustu viðburðum í um-
hverfinu, og svo er hitt hugleiðingar um dönsku stjórn-
ina. Enginn spurði hvað væri að gerast í hinni miklu
Evrópu — nema að sjálfsögðu þeir fáu, er sjálfir höfðu
farið til útlanda. Sumir höfðu rétt heyrt um fall Louis
Napoleons, þá fyrir tveim árum, en enginn spurði
hverjar verða mundu afleiðingarnar fyrir Frakkland,
og ef við sögðum eitthvað þar um að fyrra bragði,
vakti það ekki til neinnar hugsunar. Einusinni eða
tvisvar var ég spurður hvort Lundúnir væri ekki stór
borg, og hvort ég hefði séð íslenzku byggðina í Mil-
waukee þegar ég var í Ameríku. Lengra náði ekki löng-
unin til að fræðast um önnur lönd. Sannleikurinn er sá,
að mennirnir vissu ekki nóg um umheiminn til þess að
vita, hvers spyrja skyldi. Og að því er varðaði stjórn-
mál, eða þjóðfélagslegar eða bókmenntalegar hreyfing-
ar, fannst þeim, að ekkert sem þar gerðist eða gerast
kynni, gæti skipt þá nokkru máli. Að minnsta kosti er
óhætt að segja að það sem Frakkar nefna „samstöðu
þjóðanna“, var fyrir þeim meiningarlaust og marklaust.
Engin bylting í stjórnarháttum, ekkert framstig lýð-
stjórnar eða konungsstjórnar, hvorki endurvakning né
hnignun í bókmenntum eða listum, engin vísindaleg
uppgötvun, gettu: haft verulegar afleiðingar fyrir líf
þeirra. Gufuafl og sími hafa engu breytt fyrir þeim,
því engin eimvél og engin rafhlaða eru til í landinu.
Og þó að gufubátur heimsæki þá sex sinnum á ári
hverju, er engu meira líf í verzluninni en áður var.
Jafnvel þær uppgötvanir, sem að almennustu gagni
virðast hafa komið, svo sem uppgötvanir í lyfjanotkun
og handlækningum, eru þeim að kalla má gagnslausar,
því þeir hafa aðeins einn lækni.
Og þetta er þriðja og síðasta megin-niðurstaðan, sem
við komumst að um ísland — sú niðurstaða, að það sé
gersamlega einangrað og útilokað frá framförum
heimsins; ennþá meir svo en þau landflæmi í Ameríku,
sem afskekktust eru og minnst hafa af siðmenningunni
að segja. Það er sökum þess, að þetta er fornbyggt land,
með sína eigin menningu, og sökum þess, að okkur
skilst, að í hvaða átt sem straumar verzlunar kunna að
stefna, muni þeir aldrei ná hingað, hvað sem verða
kann um fjölgun mannkynsins. Bóndinn, sem býr inn
til dala á íslandi, eða á norðvestur-ströndum þess, hann
lifir á sínu eigin fjall-lendi, les aðeins móðurmál sitt,
heyrir ekkert frá umheiminum sagt nema einusinni eða
tvisvar á ári. Hverju skipta hann kappsmálin og breyt-
ingarnar? Hverju getur slíkt skipt jafnvel niðja hans?
Mannlífið er þarna takmarkað við einföldustu frum-
þætti sína. Og enginn finnur til þess, hve varanlegir
þessir frumþættir eru og smátt það hlutverk er, sem
maðurinn fer með í heildarvcrki tilverunnar. Náttúran
blasir við honum, ströng, ósveigjanleg, alltaf sú sama;
82 Heima er bezt