Heima er bezt - 01.04.1988, Blaðsíða 2

Skoðanakannanir eru eitt af sérkenn-
um og fyrirbærum nútímans. Ekki eru
ýkjamörg ár síðan þær hófu innreið
sína hér á landi, en erlendis munu þær
vera allmiklu eldri. Hér verða þær ekki
að nokkru marki fyrr en eftir að
tölvuöld gekk í garð, en nú síðustu
missirin, má kalla, að þær tröllríði
þjóðinni í sífellu, jafnvel stundum
vikulega. Mest er að vísu kannað og
spurt um fylgi flokka eða viðhorf
manna til einstakra mála eða stjórn-
málamanna, einstök lagafrumvörp
eða opinberar ráðstafanir. Síðan
hrundið var einveldi Ríkisútvarpsins,
og útvarpsstöðvaplágan tók að hrjá og
herja á þjóðina, hafa skoðanakannanir
á vinsældum þessara tryllitækja nú-
tímamenningarinnar, orðið býsna tið-
ar. Hér er ekki ætlanin, að ræða skoð-
anakannanir almennt, enda þótt
margt mætti um þær segja. Þær eru
vafalaust misjafnlega traustar, en þótt
varla sé unnt að taka úrslit þeirra allt-
of bókstaflega, gefa þær alltaf nokkra
vísbendingu um hvernig straumarnir
liggja í þjóðfélaginu. Og eitt er vist,
þær eru þegar orðnar áhrifavaldur í
samfélagi voru, geta átt verulegan hlut
að því að móta almenningsálit um
menn og málefni, enda óspart notaðar
í áróðursskyni. Það fer svo fjarri því, að
þær séu nokkur gamanleikur, að það
er í raun réttri nokkur ábyrgðarhluti
að tjá sig í skoðanakönnun, og ætti
raunar engin að gera slíkt nema að vel
athuguðu máli, og i trausti öruggrar
vissu og sannfæringar um það, sem
spurt er eftir. Og skyldi ekki einmitt
þar vera orsökin til þess, hve margir
ýmist neita að svara eða taka enga af-
stöðu. En nóg um það.
Tilefni þessarar greinar er, að fyrir
nokkru var þess getið, er rætt var um
úrtak í skoðanakönnun nokkurri, að
þar hefði visvitandi verið gengið fram
hjá 67 ára gömlu fólki og eldra. Eða
með öðrum orðum öllum elli- og eftir-
Virðingarleysi eða ...
Iaunaþegum landsins, og er þó um að
ræða nálægt einum tiunda hluta
þjóðarinnar. Og það þess hluta þjóð-
félagsþegnanna, sem safnað hefir
mestri lífsreynslu á langri æfi og feng-
ist við þau störf, sem krafist er af sam-
félaginu áratugum saman.
Ekki var þess getið, hver ástæða var
til þess að gengið var framhjá gamla
fólkinu i skoðanakönnuninni, og skal
ég ekki geta mér neins til um það. En
hinu fæ ég ekki varist, að þykja sem
gamla fólkinu sé í þessu, þótt lítið sé,
sýnd meiri lítilsvirðing en ætla mætti
að ætti sér stað i lýðræðisþjóðfélagi.
Mikil umræða er sífellt um það, að
eitthvað þurfi að gera fyrir gamla
fólkið, og þá er ekki sparað að minna á,
að það hafi borið hita og þunga dags-
ins um langa æfi og lagt grunninn að
því velferðarþjóðfélagi, sem vér stát-
um af, að mörgu leyti með réttu, þó að
sitt hvað vanti á, og þá ekki síst,
hvernig búið er um öldrunarmál og
ekki síst þess hluta ellilaunafólksins,
sem minnst má sín sakir fátæktar eða
jafnvel óframfærni að ota fram sínum
tota. Það fólk, hefir fæst lært að
mynda þrýstihópa, til að knýja fram
kröfur, misjafnlega sanngjarnar.
Þegar þessa er gætt vekur það
óneitanlega furðu, að sneitt skyldi hjá
þessum hópi við skoðanakönnun
meðal landsmanna, og raunar enginn
skuli segja neitt. Setjum nú svo, að
einhver hefði gert tillögu, um að ein-
hverjar prósentur skyldu dregnar frá
ellilaunum landsmanna. Ég efast ekki
um, að réttlætiskennd alls þorra
landsmanna hefði knúið fram harðorð
mótmæli. Enda trúi ég því vart, að
nokkur sé sá til meðal þjóðar vorrar,
sem léti sér í alvöru til hugar koma að
skerða ellilaun, því að fáum þjóðfé-
lagsþegnum mun naumar skammtað
úr sameiginlegu búi en ellilaunþegum.
En lífið er fleira en laun, peningar
og prósentur. Mörg eru þau verðmæti,
sem ekki verða tölum talin né á vog
vegin. Það er alkunna, að mörgu fólki,
sem hlýtur að láta af störfum sakir
aldursmarka fellur ekki tekjumissirinn
sárast, heldur aðgerðaleysið og það að
vera sett til hliðar. Ekki sjást þess óvíða
dæmi í sögum sönnum og sömdum að
eitt hið ömurlegasta í lífi gamalmenna
er að vera sett hjá og sniðgengið í
smáum hlutum og stórum.
En hverfum aftur að skoðanakönn-
un þeirri, sem getið var fyrr, þar sem
10. hluti þjóðarinnar var settur hjá og
ekki virtur spurninga. Ég býst við, að
þeim, er úrtakinu réðu, hafi fundist að
um væri að ræða mál, sem þessum
hópi þjóðarinnar kæmi ekkert við. En
mér er spurn, er nokkurt það mál rætt
hér á opinberum vettvangi þess eðlis,
að það snerti ekki hvern þjóðfélags-
þegn á einhvern hátt, og honum ætti
að vera leyft að láta í Ijós skoðun sína,
ef hann vill og getur.
Tveir eru þeir málaflokkar, sem
mest ber á í skoðanakönnunum: al-
menn landsmál og ljósvakafjölmiðlar.
Langflestir þeirra, sem orðnir eru 67
ára hafa á starfsæfi sinni haft skoðanir
á landsmálum og margir verið virkir í
stjórnmálaflokkum, og athafnir þings
og stjórnar snerta það fólk ekki síður
en þá yngri. Ekki verður annað séð en
þeir öldruðu beri sína skattbyrði til
jafns við aðra, og síst mun verðbólgan
koma þeim minna við, svo að eitthvað
sé nefnt. Engum mundi til hugar
koma að svifta þetta fólk kosningar-
rétti, og ekki gleyma kosningasmal-
arnir þeim á kjördögum, sem betur fer.
En hvað eru skoðanakannanir annað
en einskonar kosningar, og þótt þær
ráði engum úrslitum eru þær áhrifa
valdar, sem fyrr var sagt, og því al-
rangt að sneiða hjá nokkrum hluta
þjóðarinnar í skoðanakönnun, ekki
síður en ef um almenna kosningu væri
að ræða.
Hinn málaflokkurinn, sem mjög ber
110 Heima er bezt