Æskan - 01.11.1960, Blaðsíða 29

ÆSKAN
Hinn frægi jólasálmur „Heims um J)ól“
var ortur i austurrisku Ölpunum í afskekkt-
um l)æ, Oberdorf, ]>ar sem Jiinir fögru
týrólsku fjallatindar gnæfa við liimin og
standa vörð um smáa, friðsæla dali. Prest-
urinn Jósef Mohr, sat aleinn í skrifstofu
sinni. Þetta var á aðfangadag, 24. desember
1818. Las hann í biblíunni jólaguðspjallið,
frásögnina um fjárhirðana á Betleliems-
völlum og boðskap engilsins: „Verið ó-
hræddir, því sjá ég boða yður mikinn fögn-
uð, sem veitast mun öllum lýðnum, því að
yður er í dag frelsari fæddur, sem er
Kristur Drottiim i borg Davíðs“. Er prest-
urinn hafði lesið þessi orð, var skyndilega
barið að dyrum, og inn í stofuna kom
bóndakona með þau tiðindi, uð kona ein,
er átti heima í efsta bænum i sókninni,
befði um morguninn eignazt barn. Nú vildu
foreldrarnir, að presturinn legði blessun
sína yfir lxirnið, svo að það mætti lifa.
Þegar presturinn kom i kotið, þar sem
hin unga móðir lá með barnið við brjóst
menntaferil Hallgríms. Við kynning-
una iesti hann ást á henni, hætti námi
sínu og iylgdist með heitmey sinni til
íslands vorið eftir. Fyrsta sumarið
mun Guðríður hafa dvalið í Ytri-
Njarðvík, en Hallgrímur í Keflavík.
Eftir giftinguna er svo nokkur ó-
vissa um dvalarstað þeirra hjóna, en
er Jtó almennt talið, að þau hafi
hokrað í bláfátækt í koti einu á Mið-
nesi. Árið 1644 vígir Brynjólfur
Sveinsson, sem þá var orðinn biskup
í Skálholti, Hallgrím til prests að
Hvalsnesi. Sökum fátæktar Hallgríms
er sagt, að Brynjólfur hafi gefið hon-
um ný föt, reiðtygjaðan liest, messu-
skrúða o. fl.
Ekki mun Hallgrími hafa liðið vel
á Hvalsnesi, [jótt hann hafi dvalið Jrar
í 7 ár: En þá. fékk hann veitingu
fyrir Saurbæ á Hvalfjarðarströnd, en
Jjar var hann þjónandi prestur í 18
ár, eða Jrar til hann, sakir vanheilsu
sinnar, lét af prestsstörfum.
Dvöl Hallgríms að Saurbæ var
blómaskeið ævi hans, enda var hann
þar elskaður og virtur af sóknarbörn-
um sínum. Hann bjó góðu búi við
sænrileg efni og gat einbeitt sér að
hinum klerklegu störfum og skáld-
skap, sem á síðustu áratugum ævi lians
Heírnis mmri bóL
beindist eingöngu að kristilegum efn-
um. Framan af mun Hallgrínrur hafa
ort ýmis kvæði og stökur veraldlegs
efnis, en eftir að hann tók að kenna
hins mikla rneins (holdsveikinnar),
sem liægt, en öruggt, dró hann til
dauða, nær alvara líisins föstum tök-
um á liörpustrengjunum lians og síð-
ustu árin syngur hann þjóðinni ó-
dauðlega frelsissöngva, þrungna af
kærleika, mannviti og andagift. Margt
orti Hallgrímur af fallegum ljóðum,
en Passíusálmarnir taka Jreim Jró öll-
um fram að andagift, lífsspeki, trúar-
trausti og bænrækni. Eins og Júð mun-
ið öll vita, er efni Passíusálmanna
píslarsaga, andlát og greftrun Jesús
Krists. Til þess að gefa hugmynd um
vinsældir Passíusálmanna, má geta
þess, að þeir hafa verið gefnir út um
50 sinnum. Engin bók á íslenzkri
tungu hefur verið gefin jafn oft út
og Passíusálmarnir, og segir Jrað betur
en nokkur lofsyrði fá gert, hver af-
Inirða maður Hallgrímur var í sam-
tíð sinni og hversu Jjjóðin lærði fljótt
að meta sálmana og hve innilega
hjartfólgnir Jreir urðu henni.
Síðustu ár ævinnar dvaldi Hall-
grímur á heimili Eyjólfs, sonar síns,
á Ferstiklu og lézt Jrar eftir langa og
sér, endurómuðu i huga lians síðustu orð-
in, sem hann bafði lesið i biblíunni um
barnið í jötunni í Betlehem. Þegar prest-
urinn liélt heimleiðis, voru hlíðar dalsins
uppljómaðar, því að fjöldi l)arna og full-
orðinna á leið tii kirkju báru logandi
kyndla niður harðfrosinn þjóðveginn, en
kirkjuklukkurnar ómuðu. Presturinn varð
gagnteldnn undursamlegum jólafögnuði.
Að lokinni messu seltist hann við skrif-
borðið í skrifstöfu sinni, og hugsanirnar,
sem bjuggu í sál hans, fundu sér farveg i
skýrum og fögrum ljóðlinum. Þegar dagur
rann, var sálmurinn „Heims um ból“ full-
gerður.
Litlu siðar gerði vinur prestsins, Gruber
að nafni, lag við sálminn. Þar með var
frægasti og vinsælasti sálmur veraldar:
„Heims um ból“, fullgerður.
Siðan hefur sálmurinn farið í óslitinni
sigurför um heiminn. íslenzka textann, eins
og liann er i sálmabók þjóðkirkjunnar is-
lenzku, gerði Svembjörn Egilsson.
erfiða legu árið 1674, þá sextugur að
aldri.
Bœnin má aldrei bresta pig,
búin er freisting ýmislig.
Þá lif og sál er lúð og pjáð,
lykill er hún að drottins náð.
Vist ertu, Jesú, kóngur klár,
kóngur dýrðar um eilif ár,
kóngur englanna, kóngur vor,
kóngur almœttis tignarstór.
205