Æskan - 01.01.1979, Blaðsíða 26

in fer fram. Þar koma til alls konar
sýrur, ein þeirra (pepsin) ásamt salt-
sýru auöveldar aö breyta protein
(eggjahvítuefni) í einfaldara efni.
í maganum veröur fæöan fljótandi,
hrærist vel til viö magavökvana og
veröur aö nokkurs konar grautargerö,
sem nefnt er ,,chymus“. Þetta heldur
svo áfram í smáskömmtum sem
taugavöðvi takmarkar. I skeifugörn-
inni blandar magakirtill með brissafa
frá gallblööru og lifur og þar er fæö-
an fullmelt til aö fara út í líffærin,
gegnum veggi smáþarmana út í bióö-
iö sem flytur hana út í líffærin. Ristill-
inn dregur aö sér vatn og aöra ómelt-
anlega þætti fæöunnar, þar til líkam-
inn losar sig viö þá sem úrgang.
HVERS VEGNA
VERÐUM
VIÐ ÞREYTT?
■ *
Þreytu má raunverulega skoöa sem
nokkurs konar eitrun! Þegar líkams-
vöövi starfar framleiöir hann mjólkur-
sýru, og eftir því sem hún safnast
meira fyrir verður vöövinn óhæfari til
starfa. Hann verður það sem viö köll-
um „þireyttur '. Ef viö fjarlægjum
mjólkursýruna úr þreyttum vööva,
verður hann samstundis hæfur til
starfa á ný!
En þaö eru fleiri efni sem líkaminn
framleiðir viö vöðvastörf og þau fær-
ast einnig með blóðinu sem „þreytu-
eitur“ út um allan kroppinn, einkum
veröur heilinn þreyttur.
Vísindamenn hafa gert mjög at-
hyglisverðar tilraunir meö þreytu. Ef
hundur var látinn vinna þar til hann
féll magnþrota um koll og sofnaði af
þreytu, blóöi svo dælt úr honum yfir í
annan hund, varö sá hundur á auga-
bragöi ,,þreyttur“ og sofnaöi. Ef blóö
úr vel hvíldum og glaðvakandi hundi
var fært yfir í þreyttan sofandi hund,
vaknaöi sá síðarnefndi strax og var þá
ekki lengur þreyttur!
En þreyta er ekki aöeins efna-
fræðileg þróun, heldur einnig líf-
fræðileg. Viö getum ekki umsvifalaust
„fjarlægt" þreytuna; við veröum aó
leyfa frumum líkamans að hvíla sig.
Taugafrumur heilans verða aö „hlað-
ast upp“, hinir fjölmörgu beinaliðir
veröa aö fá „smurning" í stað þess
sem var eytt. Staðreyndin er sú, að
svefn er og verður alltaf nauðsynleg
undirstaöa þess, aö þreyttur líkami
geti unniö aftur stárfsorku sína.
Eitt er hins vegar athyglisvert í
sambandi vió hvíld. Maður sem hefur
unniö margar klukkustundir viö skrif-
borð, vill máske.fremur fá sér röskan
göngutúr, heldur en að leggja sig
þegar hann kemur heim. Þegar börn
koma úr skóla, vilja þau gjarnan fara
út aö leika sér, heldur en aö leggja
sig.
Raunverulega getum viö hvílst viö
athafnir. Þær auka andardrátt og
blóðrás, kirtlar veröa starfhæfari og
eyösluefni skolast fyrr úr líkamanum.
En sé maöur úttaugaður, er þó besta
ráöiö aö fá sér góöan lúr.
HVERNIG STARFAR
BLÓÐRÁSIN?
Blóöiö „hringsólar" um líkama
okkar — í stuttu máli sagt — vegna
þess aö hjartað „dælir" því áfram og
æðarnar — blóðæðar og slagæðar
— þjóna sem leiðslur. Þaö hringsólar
til þess aö flytja súrefni frá lungunum,
næringarefni frá meltingarfærunum
og til aö fjarlægja úrgangsefni frá
vefjunum.
Æðarnar mynda „leiöslu-kerfi" lítiö
og stórt. Bæöi eru tengd hjartanu, en
ekki hvort ööru. Þaö litla tengir hjarta
og lungu, þaö stærra milli hjarta og
annarra hluta líkamans, gegnum
blóöæöar, slagæðar og háræöar.
„Dælunni" í þessu kerfi, þ. e. hjart-
anu, má Kkja viö hús með tveimur
hæðum, og tveimur skilrúmum á
hvorri. Sú efri nefnist hægra og
vinstra „framhólf", sú neðri hægra og
vinstra „hjartahólf". En öll þessi hólf
hafa svo hvert sitt hlutverk aö dæla
blóðinu um hið margbrotna æðakerfi
og mynda þannig hina samfelldu
blóðrás.
Hjarta slær ca. 100.000 sinnum á
sólarhring og dælir á sama tímabili
rúmlega 15.000 lítrum af blóöi um lík-
ama fullorðinnar manneskju.
Framhald
Hvað viltu vita?
24