Æskan - 01.05.1989, Síða 46

VíSINDA
ÞÁTTUR
Umsjón: Þór Jakobsson
Nýjustu geimferðafréttir:
Ferð til Venusar
í maí síðastliðnum sendu Banda-
ríkjamenn geimfar af stað til
Venusar. Geimfarið kallast Mag-
ellan. Þar með lýkur tíu ára
geimferðahléi í Bandaríkjunum.
Eins og þið væntanlega vitið
flest er Venus hnöttur í sólkerf-
inu eins og Jörð (jörðin). Hún er
nær sólu en jörðin, annar hnöttur
frá sólu. Venus er hulin þykkum
skýjahjúpi sem aldrei sést gegn-
um. Það er því ekki unnt að sjá
neitt af yfirborði Venusar með
sjónaukum hér „heima“ á jörð-
inni, jafnvel í öflugustu stjörnuat-
hugunarstöðvum. Árangursríkara
er að senda geimfar til Venusar,
útbúið alls kyns mælitækjum.
Þegar geimfarið er komið á
leiðarenda getur könnunin farið
fram með tvenns konar hætti.
Annaðhvort er geimfarið látið
falla niður gegnum hjúpinn og
senda upplýsingar til vísinda-
manna um umhverfið á leiðinni
niður eða látið svífa hringi um-
hverfis Venus hátt fyrir ofan
skýjahjúpinn og kanna yfirborð
hnattarins með ratsjá. Það er síð-
artalda aðferðin sem verður notuð
við sendingu geimfarsins Magell-
ans til Venusar, ratsjárkönnun.
Magellan mun komast alla leið
til Venusar í ágúst á næsta ári,
1990. Þið ættuð að skrifa það hjá
ykkur til gamans og fylgjast með
því hvort koma geimfarsins til
Venusar verður ekki í heimsfrétt-
unum í ágúst 1990. Braut geim-
farsins umhverfis Venus verður í
250 til 1900 km (kílómetra) hæð
yfir yfirborði hnattarins. Þaðan
mun geimfarið kortleggja um
90% af yfirborði Venusar.
Þetta er ekki í fyrsta sinn sem
landslag, fjöll og dalir, er kortlagt
á Venusi. Bæði Sovétmenn og
Bandaríkjamenn hafa kortlagt
hluta af Venusi með svipuðum
hætti áður. En þess er vænst að
ratsjármyndir Magellans verði tíu
sinnum betri en bestu myndir til
þessa.
En hverjir bíða spenntastir eft-
ir ratsjármyndum frá Magellan?
Það eru jarðfræðingar. Fyrri rat-
sjárkort hafa nefnilega sýnt fram
á að landslagið á Venusi er býsna
fjölbreytilegt. Víðáttumiklar
flatneskjur úr hörðu bergi ein-
kenna mestallt yfirborðið en
sums staðar gnæfa upp úr nokk-
urra kílómetra há meginlönd.
Fjöll á hæð við hæstu fjöll jarðar
hafa fundist og sömuleiðis gjár,
dýpri og lengri en þekkist á jörð-
inni. Á Venusi eru einhver
stærstu eldfjöll í sólkerfinu. Að-
eins á reikistjörnunni (hnettin-
um) Mars eru stærri eldfjöll.
Venus er á stærð við jörðina og
hnettirnir tveir hafa um það bil
sömu efnafræðilega samsetningu.
Þess vegna verða jarðfræðingar
margs vísari um þróun eða sögu
hnatta (reikistjarna) með því að
bera saman Venus og Jörð jarð-
fræðilega. Eins og nefnt hefur
verið áður í vísindaþætti Æsk-
unnar hafa jarðfræðingar komist
að raun um síðustu áratugi að yf-
irborð jarðar er þakið nokkrum
firnamiklum plötum á hægri
hreyfingu sitt á hvað. Kenningin
um þessar hreyfingar kallast
plötukenningin og er eins konar
framhald af landrekskenningunni
sem minnst var á í síðasta vis-
indaþætti.
Ein hinna vísindalegu spurn-
inga, sem „Venusarjarðfræðing-
ar“ vonast til að svara með ferð
Magellans, er einmitt hvort nteg-
inlandsplötur á hreyfingu eru líka
á Venusi.
(Stuðst við Illustreret Videnskab)
Hver var Magellan?
Magellan er nafn á frægun1
portúgölskum landkönnuði-
Hann hét á móðurmáli sínu fuUu
nafni Fernao de Magalhaes en a
öðrum tungumálum er naínJ
Ferdinand Magellan. Fyrir ná
kvæmlega 500 árum var Ferdin
and níu ára drengur. Ekki er
ólíklegt að hann hafi verið röskur
strákur, framtakssamur og nam
fús. Kannski hefur hann áú
heima við sjávarsíðuna og óen
anlegt hafið úti fyrir heillað hanU
ungan. Að minnsta kosti gerð)st
hann víðförull sæfari. Hann S'il
sér gott orð á ferðum um Norður
Afríku og Austur-Indíur sem nu
kallast Indónesía. En svo fór ;*
honum fannst hann vera snl
genginn hjá löndum sinUI^|
Portúgölum, og réðst Þa
spænska keisarans, Karls
(fimmta).
Ferdinand var uppi á merku
tímamótum í sögu mannkynsl
og það átti fyrir honum að
að eiga ríkan þátt í þeirri byltin®u
sem varð. Þessir tímar
kenndir við landafundina m*k
46 ÆSKAH