Æskan - 01.05.1989, Page 47

^toría var eina skipið af
hnatts-em ^omsf af/a fe,ö ' fyrstu
a,tsiglingu mannkynssögunnar.
a v°ru Portúgalar og Spánverjar
° ^ygar siglingaþjóðir og tóku
a sigla langar leiðir um ókunn
0 • Þeir komu að löndum og
Vnntust þjóðum sem Evrópu-
Uar höfðu ekki haft hugmynd
utn.
Þegar Ferdinand Magellan var
þad bil 39 ára fékk hann verk
vinna hjá Karli V. og varð það
ag°g afdrifaríkt. Hann var skip-
s Ur leiðtogi leiðangurs fimm
1 ?rra skipa og átti að finna nýja
' Austur-Indía með því að
v 6 na 1 vestur frá Spáni. Þetta
Uy arið 1519. Tæp 30 ár voru þá
StJn frú því að Kólumbus hafði
3 Sur þetta en óvænt rekist á
Se Ul'nar eyjar í vestri og lönd
ru Evrópumenn kölluðu síðan
Auteríku.
fríð^a8C^an ai sta<5 með
AtjU ^’ronoyti) sigldi vestur yfir
str antshaf og suður með austur-
len°n^ Suður-Ameríku. Strand-
f ® an virtist endalaus en loksins
an SUnd Vfir 1 haf mikið vest-
iiðið f Amerfiul- Pá var rúmt ár
\< ra því þeir sigldu úr höfn.
Vee8elIan hallaði hafið Kyrrahaf
Ua þess hve vindar og straum-
ar virtust hægir og stöðugir þegar
norðar dró í þessu nýfundna út-
hafi. Slíkir loftstraumar eru nú
kallaðir staðvindar. En sundið,
sem þeir sæfarar fundu, er kallað
Magellanssund til heiðurs Mag-
ellan.
Getið þið fundið Magellans-
sund í kortabókinni ykkar?
Sundið er hér um bil 600 km
langt en breiddin er mismikil,
breiðast um 35 km, mjóst aðeins
4 km. Það liggur sem sé milli Atl-
antshafs og Kyrrahafs en sunnan
við það eru nokkrar eyjar. Ein
þeirra heitir Eldland.
Áfram héldu þeir ferð sinni,
lengra og lengra í vestur, yfir
Kyrrahafið og sáu engin lönd.
Mörgum fór að líða illa vegna
matarskorts og hræðilegs sjúk-
dóms sem kallast skyrbjúgur.
Hann stafar af næringarskorti og
heltók landkönnuði fyrr á tímum
þegar fæðan var ekki nógu fjöl-
breytt. Loksins fundu þeir eyjar
og einu og hálfu ári eftir brottför
heiman frá Portúgal reis úr hafi
stórbrotið, fjöllótt land sem nú á
dögum kallast Filipseyjar.
En nú fór illa. Skipverjar lentu
í bardaga við fólkið sem þarna
bjó og Magellan féll. Það var árið
1521. Leiðangursmönnum hafði
fækkað á leiðinni og aðeins eitt
skipanna var eftir. Maður að
nafni Sebastian del Cano tók við
stjórn að Magellan látnum og
sigldi áfram hina löngu leið vest-
ur Indlandshaf, suður fyrir Afr-
íku og þaðan sem leið lá heim til
Spánar. Þeir sem lifðu af þessa
fyrstu hnattsiglingu mannkyns-
sögunnar sögðu ferðasöguna en
ferðin hafði tekið þrjú ár.
Magellan er talinn mesti sæfari
og landkönnuður sinnar kynslóð-
ar og voru hugrekki hans, vilji og
seigla mjög rómuð. Hann var líka
fróður og snjall siglingafræðingur
en það var mjög mikilvægt á
þessum tíma. Það reyndi meira á
skipstjóra fyrir daga alls kyns
siglingatækja nútímans.
í leiðangrinum voru gerðar
merkar athuganir á náttúrunni. Á
suðurhveli jarðar sjást á himni
tveir þokukenndir, lýsandi blettir
sem heita Magellanský. Það voru
einmitt leiðangursmenn Magell-
ans sem greindu frá blettunum
við heimkomu sína. Þetta eru
svonefndar stjörnuþokur, þyrp-
ing ótal stjarna í órafjarlægð frá
Vetrarbrautinni. Vetrarbrautin
er stjörnuþyrping sem sólkerfið
okkar tilheyrir. Þótt Magellanský
séu vissulega í órafjarlægð eru
þau tiltölulega nálægt Vetrar-
brautinni miðað við önnur
stjörnukerfi í alheiminum. Þess
vegna eru þau áberandi og ólík
öllu sem stjarnfræðingar á norð-
urhveli jarðar, t.d. í Evrópu,
höfðu átt að venjast.
Þótt Magellan sjálfur kæmist
ekki heim heill á húfi breytti leið-
angur hans heimsmynd manna
- hugmynd manna um jörðina,
hnöttinn okkar. Það fer því vel á
því að nefna geimfar til „hnatt-
könnunar“ eftir þessum mikla
sæfara, geimfarið Magellan sem
nú er á leið til Venusar.
(Stuðst við alfræðibók Aschehougs)
ÆSKAN 47