Alþýðublað Hafnarfjarðar - 24.12.1960, Blaðsíða 5

ALÞÝÐUBLAÐ HAFNARFJARÐAR
5
Menn kynnu að halda, að síra
Árni ætti við það. En það er varla
svo, því er hann ræðir um selstöð-
ur, segist hann ekki vita nenta það,
:*ð Garðar eigi selstöðu í því svo-
kallaða Kirkjulandi, sem liggur
fyrir ofan byggðina, frá Elliða-
vatns- og Vatnsendalandi, suður
að Krýsuvíkurlandi og upp undir
fjöljin, og hafði verið haft í seli
þ^r til 1832, en aðrir í sókninni
höfðu ekki notað selstöðu um hálfa
öld fyrir 1842. Svæði þetta er stórt
mjög, en Jarðabók Árna Magnús-
sonar segir, að staðurinn í Görðum
eigi selstöður, þar sem heitir við
Kaldá, og eru þar bæði hagar og
vatnsból gott.
í öllum máldögum Garða er
svæði þetta nefnt: Al’rétt í Múla-
‘ún, t. d. DI iv 108, vi 123, xv 638,
°g var síra Árna þetta kunnugt,
enda er pláss þetta í Garðalandi.
Ornefni í kringum Hafnarfjörð
°g í honum sjálfum hafa orðið
iyi'ir töluverðu hnjaski innfluttra
ntanna. Ófriðarstaðir verða Jófríð-
arstaðir, Steinhes verður Steinhús,
Klelrakkagil verður Markrakagil,
öfugt, svo örfá dæmi séu tek-
nt. Skúlatún er vafalaust afbökun
úr Múlatúni.
Leitin að Skúlastöðum hefur
sennilega verið áköf, meðan lærðir
nienn bjuggu á Álftanesi og skól-
inn var starfræktur á Bessastöðum.
f>eir hafa vitað, að Skúlastaðir eru
entgöngu nefndir í Landnámu.
heir kunna að hafa stuðlað að nýrri
nafngift.
Eltirtektarvert er, að Árni Magn-
usson nefnir m. a. eftir sögn gam-
als manns, að bær hafi staðið í
Lönguhlíð(I). Virðist bæjarheitið
L'nt, því maðurinn ruglar svo sögn-
uini saman við skriðuhlaupið á
Lönguhlíð í Hörgárdal 1389. Sbr.
Ssí 2: I, 2 bls. 60.
Sé lýsing Brynjólfs frá Minna-
NúPÍ í Árbók fornleifafélagsins
- 08 athuguð, þá er hún ekki sann-
Lerandi um, að þar háfi býli verið.
Lnda eigi heldur lýsing Þorvalds
Áhoroddsen í Ferðabók I.
i ilgátan, sem hér liefur verið
úiepið á, er eigi heldur svo senni-
jeg- Kapelluhraun og þá Nýja-
u.iun liggur á eldra hrauni. Eftir
^ðalínum að dæma hefur þó
|e,,giö kvos í landsuður frá
Ltumi og myndað dalverpi rúm-
lega 1 km á breidd, en 3 knt inn
frá sjó. Pláss hefði verið þar, hefði
jarðvegur verið nægur á hinu eldra
hrauni.
Landnámsjarðarinnar er eðlileg-
ast að leita við sjóinn, þvi fiskiföng
hafa laðað frumbýlinginn.
Prólessor Ólafur Lárusson hefur
bent á ákvæði í elzta máldaga
Bessastaða, sem gæti bent til, að
annað hvort Sveinbjörn Ásmunds-
son á 12. öld eða afi hans Svein-
björn Ólalsson á 11. öld hafi átt
Bessastaði, en þeir voru í beinan
karllegg af Ásbirni Özurarsyni
landnámsmanni á Skúlastöðum, en
landnám hans náði frá Hrauns-
holtslæk suður að Hvassahrauni,
þ. e. Afstapahrauni.
Sjálfur hef ég á þessum vettvangi
bent á Garða.
Nú má í því sambandi benda á
annað. Sonur Sveinbjarnar Ás-
mundssonar var Styrkár, en hans
getur í sambandi við Viðeyjar-
klaustur, sem liann gaf rekapart.
Er Jæss getið í máldaga, er varð-
veitzt hefur í aískrift frá því um
1598, er Oddur biskup Einarsson
lét gera og er prentað eftir henni
í DI i 507. En eins og textinn er
þar lesinn og prentaðúr, er hanin
mjög villandi. Þó virðist hann eiga
við Krýsuvík að nokkru. Það er í
ntáldögum reyndar að finna orða-
lagið til marks við Beðstæðinga (eða
Bessstæðinga), DI ii 361, sem hefur
verið skilið sem Bessastaðamenn.
Gæti ]rað þá enn stuðlað að því að
binda Bessastaði við ættmenn Ás-
bjarnar á Skúlastöðum. Og hafa
menn þá í því sambandi blínt á
ofarnefndan máldaga og tengt
Styrkár við Bessastaði og gjört ráð
fyrir, að reki Styrkárs væri santi og
ljórðungsreki Viðeyjar í Krýsuvík.
Nú vill svo til, að textinn er
ranglesinn, en aðeins eitt orð. í
máldaganum stendur og til hægð-
arauka fyrir lesendur fært tjl nú-
tímastafsetningar:
„Styrkár Sveinbjarnarson galt
staðnum hvalreka meðal Hraun-
nesstjarna og Kolbeinsskora, hina
fjórðu hverju vætt, og hval, hvort
sem er meiri eða minni. En sá mað-
ur, er býr í Krýsuvík skal skyldur
að festa hvalinn, svo að ei taki sær
út og gera orð til Viðeyjar fyrir
þriðju sól.“
í fornbréfasafninu stendur í
hval. í máldagabókinni stendur
fyrir og löng z. í landamerkjaskrá
Steingríms biskups Jónssonar og
með hans hendi í Lbs. 112 4to bls.
166 er lesið og eins og ég geri.
Að sá lestur er réttur er tiltölu-
lega auðvelt að sýna fram á. í skjöl-
um tveim lrá 1497, sem varðveitzt
hala í Bessastaðabók, skrifaðri um
1570, er að finna vitnisburði um
reka -Viðeyjarklausturs. Segir þar
skýrt, að vitnin hafi heyrt lesinn
máldaga þess efnis, að kirkja og
klaustur í Viðey ætti hina fjórðu
hverju vætt í öllum hvalreka utan
frá Kolbeinsskor og inn að Hraun-
nesstjörnum eður vötnum, hvar
sein á land kæmi á þessu takmarki,
er liggur fyrir Strönd í Kálfatjarn-
arkirkjusókn. Eitt vitnið hafði bti-
ið 29 vetur í Hraunum og annað
alizt þar upp; Jniðja vitnið lial'ði
verið 46 vetur í klaustursins vernd,
en 15 vetur heimilisfastur í Viðey,
en búið annars á klaustursins jörðu
og verið formaður á skipum þess.
Sjá D1 vii 337-38.
Takmark þetta er reyndar
hreppsmörk Vatnsleysustrandar-
hrepps, Kolbeinsskorir heita nú
Ytri og Innri Skor í Stapanum.
Einkennilegt er, að reki þessi skuli
ekki konta fram í skránum D ii
245-48.
Texti máldagans, eins og hann
liggur fyrir, er spilltur. Er ekki
hægt að segja með neinni vissu,
hvort Styrkár hafi gelið rekann,
sem Viðeyjarklaustur átti óefan-
lega í Krýsuvík. En hitt liggur
ljéist fyrir, að Styrkár Sveinbjarn
arson hafi átt Vatnsleysuströndina
alla eða a. m. k. rekann fyrir henni.
Þá er komið í annað landnám en
Ásbjarnar á Skéilastöðum. Hér var
landnámskona Steinunn hin gamla,
er keypti Rosnrhvalanes allt fyrir
utan Hvassahraun af Ingólfi Arn-
arsyni, en gaf Eyvindi frænda sín-
um land milli Hvassahrauns og
Kvíguvogabjarga, sem nú nefnast
Vogastapi.
Athugasemd þessi styrkir, að
Styrkár Sveinbjarnarson hafi halt
mikilla hagsmuna að gæta suðnr
með sjó og gerir það líklegt, að
Sveinbjörn Styrkársson af Rosm-
hvalanesi, er féll í Bæjarbardaga
1237, hafi getað verið sonur Styr-
kárs. Enn fremur styrkir hún skoð-
un Ólafs prófessors Lárussonar, að
Hafur-Björn, sonur Styrkárs, hafi
kornizt að Nesi við Seltjörn með
kvonlangi sínu, sjá Landnám Ing-
ölfs, II., bls. 48-51.
Áður er minnzt á Almenning-
ana. Nú er ástæða til að benda á
eftirtektarvert atriði í sambandi
við þá. I Jarðabók Árna Magnús-
sonar er svo greint um þá, að „það,
sem Suðurnesjamenn kalla Al-
menning, tekur til suður við
Hvassahraunsland og Trölladyngj-
ur. Gengur svo norður eftir fyrir
ofan lönd allra Hraunbæjanna og
endast svo norðan til, þar sem
hann mætir Ásslandi, svo sem við
taglið á Kapelluhrauni. Þá keinur
Garðastaðarland og selstaða.“ Sé
svo jarðabókin grandskoðuð, þá
kemur í ljós, að jarðirnar í Grinda-
víkur-, þé> ekki Krýsuvík, Rosm-
hvalaness- og Vatnsleysustrandar-
hreppum, auk Hraunabæjanna og
Hvaleyrar, Áss og Ófriðarstaða
eiga hrísrif til kolagjörðar og eldi-
viðar í Almenningum. — Það er
furða, að nokkur lirísla skuli vera
eftir. — Hafnirnar eiga þar ekki
ítök fremur en Krýsuvík.
Það, sem eftirtektarvert er, get-
ur verið tilviljun. Fyrst má benda
á, að nteðal þessara landssvæða er
hluti úr landnámi Ásbjarnar Özur-
arsonar, bróðursonar Ingólfs, land
Steinunnar hinnar gömlu allt,
frændkonu Ingólfs, og land það,
er fyrsti Hafur-Björn var uppi á,
en það er Grindavík.
Styrkár Sveinbjarnarson virðist
hafa staðfestu suður með sjó, en
eigi á Álftanesi og sonur hans hét
Hafur-Björn. Gæti það bent til
þess, að erfðir og tengdir höfðu
orkað að því að tengja framan-
greind svæði saman að þessu leyti,
er Almenningunum við kemur.
Hafur-Birnir þessir tveir eru hinir
einu þekktu með því nafni frá
þjóðveldisöld. Enn fremur eru Haf-
urbjarnarstaðir á Rosmhvalanesi
þeir einu með því nafni á landinu
og reyndar Viðeyjarklaustursjörð
1398.
Hvernig sem þessu er varið, þá
er eitt ljóst, að jarðirnar við sunn-
anverðan Hafnarfjörð eiga samleið
með Suðurnesjum, en jarðirnar
norðan við hala þar engra hags-
muna að gæta, nema Garðar, et
eiga lönd með Undirlilíðum. Og
liggja skilin um Hamarinn.