Heimilisblaðið - 01.05.1956, Blaðsíða 10

Grundvallarmismunui1 P ^ göngu þeirra kemur
ekki fyrir. Reikistjör ilurnar ganga í kringum
sólina eftir næm pVj hringmynduðum braut-
um, líkt og stem n svífur kringum hönd okkar,
ef við binduiTi utan um hann teygjuband og
sveiflum ho’num í hring. Halastjörnurnar haga
sér einnig, mjög líkt þessu. Þær verða einnig
að hlíta. náttúrulögmálunum og ganga hring-
inn í kringum sólina. Þó eru brautir þeirra
sporöskjulagaðri. en brautir reikistjarnanna, og
getum við hugsað okkur þær sem hring, er
teygður hefur verið í gagnstæðar áttir, og er
svo sólin í öðrum brennipunkti sporbaugsins.
Allmikill munur er á þeim tíma, sem það
tekur halastjörnurnar að ganga kringum sól-
ina. Til dæmis má nefna, að hin kunna hala-
stjarna, sem nefnd hefur verið „Wilson-Harr-
ington“, er aðeins 2,3 ár að ganga heilan hring
eftir sporbaug sínum, en „Delevan" kemst ekki
af með minna en 24 milljónir á.ra til þess að
leysa sína hringferð af hendi. Hin fræga Hall-
eys-halastjarna, sem vakti svo mikla athygli
1910, er hún kom næst sólinni, verður aftur
sjáanleg frá jörðinni árið 1985. Við vitum með
jafn mikilli vissu, að það muni ske og það, að
árstíðaskipti verða á jörðinni.,
Skammt er síðan menn héldu, að þei'r vissu
þegar góð skil á byggingu halastjarnanna,, skini
þeirra og orsökum halans. En nýrri athuganir
hafa fært mönnum nýja þekkingu. „Hausar“
halastjarnanna eru myndaðir af föstum kjarna.
eða fastri steinþyrpingu. Þegar þessi kjarni
nálgast sólina, hitnar yzta borð hans og; fer
að gufa upp. Uppgufun þessi fer mestmegnis
fram með sprengingum, og eru' aðalefni henn-
ar vatnsgufa, ammóníak, methan og kolsýra..
Segja má, að sólin „blási burt“ efniseindum
uppgufunarinnar, svo að þær mynda utan um
kjarna halastjörnunnar gufuhjúp, sem teygist;
út frá henni og verður oft geysistór. Hvort-
tveggja er lýsandi, halinn og kjarninn, og því
sjáanlegt.
En hver eru þau öfl, sem sveigja þennan
gufuhjúp halastjörnunnar í vissa átt og teygja
hann eins og hala, milljónir kílómetra út í geim-
inn? Hali halastjörnunnar vísar að minnsta
kosti alltaf burt frá sólu. Hann myndast að-
eins, þegar halastjarnan er nálægt sólu, og
hverfur síðan aftur. Hann hlýtur að luta o r
um lögmálum en gufuhalinn, sem kembir
af eimreiðinni, þegar járnbrautarlest er a ier
Loftið heldur eftir vatnsgufu eimreiðarinnaL
og eimreiðin brunar burtu frá henni. Sá ,,hah
vísar alltaf í öfuga átt við stefnu eimreiðarino
ar, ef hvass hliðarvindur feykir honum ekki ur
leið. Þótt við sleppum því, að fyrir utan gu^u
hvolf jarðarinnar er ekkert ,,loft“ fyrir hendi,
sem haldið gæti eftir gufuhala halastjörnun11
ar, verður okkur það ljóst, að hali hennar
ur öðrum lögmálum. Auðveldast væri að dt
skýra stefnu hans þannig, að hvass „hliðar
vindur“ blási á hann frá sólinni og feyki 111
sér efniseindunum með síauknum hraða.
skýring var þá nærtæk, að þessi „vindur' v®r'
ekkert annað en sólargeislarnir sjálfir, þvl a
ljósið þrýstir á alla hluti, rétt eins og efni, selU
er á hreyfingu. En þegar mönnum hafði teki
að reikna út þrýsting Ijósgeislanna, neydd
þeir til að varpa þeirri tilgátu fyrir borð, Þar
sem því fer víðs fjarri, að þrýstingur ljóssiuS
nægi til þess að feykja efniseindum uppgu^uU
arinnar áfram með hraða, sem skiptir nokkur
hundruð þúsund kílómetrum á sekúndu, elIlS
og þó á sér stað í hala halastjömunnar. MelU1
urðu því að hefja leit að einhverjum öðrulU
,,hliðarvindi“.
Það hefur lengi verið vitað, að skin ha^
stjarnanna eykst ekki jafnt og þétt eftir Þv
sem þær nálgast sólina, heldur verða nokkr®1
sveiflur á skini þeirra. Það vakti ekki neiua
sérlega undrun manna fyrr en þeir komust
því, að skinsveiflur þessar standa í samba11
við sólblettina. Þegar margir og sterkir bie
ir sjást á sólinni, er skin halastjarnanna bja __
ara. Þegar minna er um sólbletti, dregur_
skini halastjarnanna. Nú vitum við, að S°ÚU
varpar ekki aðeins frá sér með geysilegu a
ljósi og hita, heldur einnig rafeindum og frUlU
eindum. Þessir frumeindastraumar eru sérsta
lega sterkir, þegar mikið er um sólbletti.
vitum meira að segja, að blettirnir eru s]
uppsprettulind frumeindanna. Þær dynja
kjarna halastjörnunnar eins og skothríð 0
koma sennilega af stað uppgufuninni og Þa uU
leið hinum lýsandi þokuhjúp.
Allar halastjörnur tilheyra sólkerfinu, ein*
HEIMILISBLAÐIÐ
98