Nýjar kvöldvökur - 15.05.1928, Blaðsíða 32

62
NÝJAR KVÖLDVÖKUR
Hólaskóli hinn forni.
(Framh.)
Oss er ekki fullkunnugt um, hverjar náms-
greinir voru kendar framan af í Hólaskóla
hinum forna. Latína og versagjörð eða
latínuskáldskapur, tónfræði eða messusöng-
ur og guðfræði að sjálfsögðu eða trúfræði
og biblíuskýring hafa verið aðalnámsgreinir
skólans, svo og lestur og rit eða skrift. Er
líklegt, að Jón biskup hafi sjálfur kent guð-
fræði. Þess er getið, að biskup kom einu-
sinni að Klængi Þorsteinssyni, er var skóla-
piltur í þann tíma, en síðar biskup í Skál-
holti, og var hann þá að lesa latnesk ijóð
eftir Ovidius skáld, Ars amandi eða um það,
hvernig menn skuli vinna ástir lcvenna.
Bannaði biskup honum að lesa þá bók. En
þetta sýnir, að rit hinna latnesku eða róm-
versku skálda voru þá til á staðnum.
Biblían var í þenna tíma venjulega skýrð
á þrennan hátt, sögulega, siðferðilega og
dulspekilega. Hún var auðvitað bók bók-
anna. Og allar fræðigreinir voru þernur
guðfræðinnar.
Jeg hefi skýrt svo rækilega frá Hólaskóla
á dögum Jóns Ögmundarsonar og kenslu-
greinumj dómskólunum á þessum tíma, af
því að jeg tel í fyrsta lagi byrjunina miklu
varða og í öðru lagi af því að líklegt er,
að námsgreinir þær, er nú taldi jeg, hafi
verið aðalkenslugreinir skólans fram að
siðskiftum.
Meðal þeirra manna, er stunduðu nám í
skólanum á Hólum á dögum Jóns biskups,
ber að nefna auk þeirra, er fyr getur, ís-
leif Hallsson prest, er Jón biskup hafði ósk-
að, að yrði eftirmaður sinn, en andaðist á
undan biskupi, Bjarna Bergþórsson, Ísleíf
Grímsson, frænda biskups, og Jón svarta;
voru allir þessir merkir kennimenn. Kona
ein^var líka að námi í skólanum, sú er Ing-
unn hjet Guðrúnardóttir, skagfirzk að ætt.
___ V
Kendi hún mörgum latfnu, og urðu þeir
vel mentir undir hennar hendi. Ljet hún lesa
fyrir sjer, er hún sjálf saumaði, tefldi eða
vann aðrar hannyrðir, stendur í Biskupa-
sögum.
Jón biskup veitti straumum menningar-
innar yfir hið afskekta Norðurland, og hefir
skólinn vafalaust lengi búið að áhrifum
hans. Hver ágætismaðurinn af öðrum út-
skrifaðist úr skólanum um hans daga. Norð-
urland var nú komið í lífrænt samband við
Róm, París og aðrar miðstöðvar guðs kristni
og menningar í Evrópu.
Það er lítill efi á því, að fyrstu bókina,
sem rituð var á íslenzku, svo að kunnugt
sje, hafi einhver lærisveina Hólaskóla skrif-
að. Þessi bók var lagaþáttur, er ritaður var
veturinn 1117—1118 í Hólabiskupsdæmi, að
Hafliða Mássonar á Breiðabólstað í Vestur-
hópi. Þau lög, er þarna voru skrifuð, voru
»sögð upp af kennimönnum í lögrjettu sum-
arið eftir«. Lögsögumaðurinn gerði það
ekki, og var hann þó skyldur til þess að
lögum. Auðvitað hafa klerkar verið fengnir
til þess að skrifa lögin. Þeir kunnu bæði
að lesa og skrifa, en lögsögumaður sjálf-
sagt ekki, en hann hefir vafalaust lært það
von bráðar.
Hólaskóli ruddi ritlistinni braut hjer nyrðra,
guðs kristni og lestrarkunnáttu og veitti
nauðsynlegan undirbúning þeim, er gerast
vildu prestar.
Á dögum þeirra biskupanna Ketils Þor-
steinssonar, Bjarnar Gilssonar og Brands
Sæmundssonar, er talið líklegt að hafi verið
skóli á Hólum, eða nokkurnveginn sam-
fleytt frá því um 1107 og þangað til um
1200, en því miður er ekkert kunnugt um
hann. Allir voru þessir biskupar merkir
menn og dugandi, Ketil vafalítið lærisveinn