Nýjar kvöldvökur - 01.01.1959, Qupperneq 28

14
SKÖPUNARSAGA SLÉTTUFYLKJANNA í CANADA
N. kv.
sem nú eru steinrunnin, eru skrásettir at-
burðir, er þá gjörðust og hve lengi hvert
tímabil stóð; þau telja, hve lengi hvert flóð
varaði og hve mörg þau voru.
Lög þessi geyma steingervinga, sem sýna
eins og kennslubók með myndum, hvaða dýr
og hvaða plöntur voru uppi á hverjum tíma.
Hvert jarðfræðjtímahil er augljóst markað
með komu nýs flóðs, sem flest hafa á ein-
hvern hátt stuðlað að því að skapa landið
eins og það er í dag.
Síðari tímabil framleiddu Klettafjöllin.
Þau settu fast form á veðurfar, sem jafnaði
gróðurmoldinni.
Mismunandi fyrri tímabil skildu eftir til
rninja „dinosaura“ beinagrindur í Reed
Deer héraðinu, gull í Plin Plan, úraníum í
Atabaska, kol í Drumhellerdalnum og olíu
og gas í Letuc.
Alherta og Saskatchewan eru í dag sam-
steypa jarðfræðilegra myndbreytinga, sem
hafa gengið í gegnum mörg tímahil í sögu
landsins.
Ef til vill er nauðsynlegt, til að byrja
með, að átta sig á hinum óramörgu árþús-
undum í jarðfræðisögunni til þess að skilja
þróun vesturlandsins að fullu.
Fyrir rúmlega tvö hundruð árum komu
hjnir fyrstu landnemar til Canada. Þá er al-
mennt talið, að saga þess hefjist, en þetta
land hafði þá verið til í mismunandi mynd-
nm um aldalöng tímabil, en hvað lengi?
Setjum svo, að við tækjum Robson fjall-
ið sem dæmi, það er 1300 feta hátt, efsti
tindurinn oftast hulinn þoku; látum hæðina
tákna aldur berghellunnar, sem landið hvíl-
ir á, tökum síðan pappírshlað og leggjum
ofan á fjallstoppinn, þá eru hlutföllin þessi:
ljallið táknar aldur basalthellunnar, en
pappírsblaðið tímabilið síðan hinir fyrstu
hvítu menn stigu fótum á landið.
pirn oint-onv.pr.o-o vill til. pð hin nviiiatn
vísindi, sem framleiddu atómsprengjuna,
geta nú sannað aldur herglaga í jarðskorp-
nnni. Samtímis því, að Canada er frá sögu-
legu sjónarmiði hið yngsta land í heimi, er
það elzt jarðfræðilega skoðað.
Með skilningi á úraníum fannst hin ein-
kennilega, svokallaða rafmagnsklukka, sem
mælir tímann í milljónum ára í stað klukku-
stunda. Með henni er sannað, að úraníum
breytist í hlý á 7600 milljónum ára; þegar
þessi mæling er fundin, kemur í ljós tíma-
bilið frá því hið sama úraníum, umlukt og
blandað ýmsum bergefnum, yfirgaf hin
glóandi iður jarðar, til þess tíma, er það
öðlaðist það form og eiginleika, sem það
iiefir nú í dag.
Samkvæmt þessari rannsóknaraðferð eru
elztu berglög í Afríku 3 billjón ára gömul,
þar næst að aldri eru önnur í Kirkland-
vatni í Ontaríó, 2500 milljón ára; hin
þriðju í röðinni eru samkvæmt rannsóknar-
stofunni í Ottawa klettar við Winnipegvatn,
2300 miRjón ára gamlir.
Þessi tegund bergs er á máli jarðfræðinn-
ar nefnd „pre Cambrian“ eða: „áður en líf
hófst“, vegna þess að þar hafa engir stein-
gervingar neinna dýra fundizt.
Saga vesturlandsins byrjar því fyrir 2300
milljónum ára, en fjóra fimmtu hluti þess
líma verið eyðileg og gróðurlaus kletta-
auðn, sundurrifið af gjám og gígum, er
spúðu logandi bráðnu grjóti, samfara ægi-
legum jarðskjálftum.
Ekki er fyllilega ljóst, hverjar hamfarir
þar skeðu á þessum eilífðar tíma til baka,
vegna þess að rannsókn vísindamanna nær
inn í myrkur fortíðarinnar, aðeins um 500
milljónir ára tímabil, nema í stórum aðal-
dráttum, en á þessum tíma er talið, að hið
ieyndardómsfulla og líflausa „Cambrian“
tímabil endi.
Á bes=um tíma var Norður-Ameríka mik-