Eimreiðin - 01.07.1949, Page 82

eimreiðin
DAUÐSMANNSEY.
Hin skynsamlega, öfgalitla hug-
myndastefna (rómantismi) og þrótt-
mikil veruleikastefna (realismi), án
klúryrð'a og kláms, náði hámarki í
íslenzkum hókmenntum á síðari hluta
nítjándu og fyrstu tugum þessarar
aldar. Á þessum grundvelli hefðu
skáld tuttugustu aldarinnar átt að
geta hyggt nýjar og frumlegar bygg-
ingar, — en svo hefur ekki orðið.
Viðleitni þeirra hefur oftast orðið
vandræða fálin og lélegar stælingar
á erlendum óskapnaði, sem til varð
þar úti í angistarfullri leit sálnanna
að sjálfum sér, eftir upplausn ófrið-
arins mikla 1914—1918 og þess glund-
roða, sem á eftir fór. Svo kom ný
ófriðarbylgja 1939—1945, cn heita má
þó, að stöðugt stríð væri frá 1914,
og er því ekki enn lokið. — Bók-
menntir heimsins hljóta að verða
mótaðar af þessu ástandi lengi ennþá.
Miklu hefur verið um rótað og mikið
plægt, — en litlu sáð öðru en ill-
gresi. Ef til vill verður öll þessi öld
aðeins undir]>úningstimi þess, að akr-
arnir geti hlómgazt á ný og nýr, þrótt-
mikill og heillavænlegur gróður
sprottið aftur á plægðum ökrum hók-
mennta, lista og gagnlegrar ntenning-
ar.
Ég held, að Jóhannesi úr Kötlum,
liöfundi Dauðsmannseyjar (Rvík
1949, útg.: Heimskringla), hefði átt
að gcta auðnazt að gera allmikið úr
söguefni því, er hann hefur valið
sér að fjalla um í þessari bók, ef
liann liefði eklci látið um of stjórn-
ast af áhrifum, er hann liefur orðið
fyrir á síðari árum. Hann var ágætt
Ijóðskáld, því neitar enginn. Miður
hefur tekizt með skáldsögurnar. Jo-
liannes úr Kötlum er svo mikið prúð-
menni, að honum fer ákaflega illa
ruddalegt orðfæri og óheflað, klám
og hrottaskapur.
Saga þessi á að gerast, þegar
Ameríkuferðir voru mestar. En eg
held, að fólk á íslandi hafi ekki
verið svo óheflað og illa mannað þa>
eins og því er lýst í Dauðsmannsey-
í æsku þekkti ég fólk, sem þá var
uppi, og var það mikið betra og
mannaðra en lýður sá, er Jóliannes
segir frá, í stuttu máli, yfirleitt ágæ*-
isfólk. Ég verð að telja, að hér sé
gerð ósönn og vítaverð mynd af nan-
ustu forfeðrum vorum og mæðrum-
Þetta, út af fyrir sig, er stór gall*
á sögunni.
Aðalpersóna sögunnar er Ófeigur
bóndi, „grallari". Hann er hinn mesti
óþokki á allan hátt, en auk þess
ónytjungur, drykkfelldur og kven-
samur svo, að úr liófi keyrir. Flest
annað sögufólkið er litlu betra, and-
lega volaðir aumingjar, illmenni og
auðnuleysingjar. Þó eru vel skrifaðir
kaflar í bókinni og liaglegar setn-
ingar. Oft eru þetta innskot í sögu-
þráðinn, mislit, en allgóð, út af fynr