Ægir - 01.03.1979, Qupperneq 18

Sníkjudýr á tálknum og á roði fiska valda þar
sárum, sem greiða gerlum, veirum og sveppum leið.
Stöðug erting af völdum sníkjudýranna á tálknum
leiðir til offjölgunar þekjufrumna og aukinnar
slímmyndunar, en þetta hvort tveggja hindrar
loftskipti, svo að fiskarnir kafna.
Lífsferill sníkjudýranna er breytilegur eftir teg-
undum. Sumum einfrumungum fjölgar einfaldlega
við endurtekna skiptingu og berast þeir svo með
vatni beint milli fiskanna. Margir þeirra deyja fljót-
lega ef of langur tími líður áður en þeir finna
sér nýjan fisk. Aðrir einfrumungar mynda dvalastig,
sem gerir þeim kleift að lifa af um skeið, jafn-
vel nokkur ár, við óhagstæð skilyrði utan fiskanna.
Hjá enn öðrum sníkjudýrum, t.d. bandormum og
ögðum, er lífsferillinn flóknari og verða þau að
berast á ákveðnu þroskastigi í önnur dýr til þess
að geta lokið honum.
Þau sníkjudýr sem ætla má að valdi tíðast vand-
kvæðum í íslenskum eldisstöðvum þar sem ferskt
vatn er notað, eru einfrumungar, sem setjast utan
á roð og á tálkn.
Laxalýs (krabbadýr) eru meðal sníkjudýra er
sýkja laxa meðan þeir dveljast í sjó. Kvendýrin
mynda nokkur hundruð egg sem klekjast út í sjón-
um. Lirfurnar hafa tvisvar hamskipti og sýkja ekki
laxana fyrr en að þeim loknum. Á löxunum
þroskast þær áfram uns fullorðinsstigi er náð.
Finni lirfurnar hinsvegar engan fisk stöðvast þroski
þeirra og þær deyja.
I Noregi hefur laxalúsin valdið talsverðu tjóni í
sjóeldi og er ekki óalgengt að fjöldi þeirra á
hverjum fiski sé yfir 300. Meira að segja hafa fundist
einstakir fiskar með yfir 2000 laxalýs. Ætla má að
einnig hér á landi geti laxalús gert usla í sjóeldi.
Sést hún oft á roði nýgenginna laxa í íslenskum ám.
Gerlar: í fersku og söltu vatni er jafnan fjöldi
gerlategunda, og úr því umhverfi afla þær næringar-
efna sér til viðhalds og fjölgunar. Margar hverjar
hafast við í slími utan á roði og tálknum fiska og í
meltingarvegi þeirra. Langflestar eru þessar gerla-
tegundir hættulausar heilbrigðum fiskum, en sumar
geta þó valdið mjög alvarlegum sýkingum, einkum
ef streitu gætir hjá fiskunum. Dæmi um slíka sýkla
eru t.d. gerlar sem valda sporð- og uggaroti og
tálknaveiki. Þá geta og aðrar slíkar gerlategundir
valdið blóðeitrun og skemmdum í innri líffærum
og sárum á húð. Vibrio anguillarum tegundin t.d.
finnst iðulega í meltingarvegi sjávarfiska af ýmsum
tegundum þótt heilbrigðir virðist. Þrátt fyrir það
er þessi gerlategund talin einn alvarlegasti sýkillinn
sem við er að etja í sjóeldi laxfiska. Getur dánar-
talan farið yfir 50%, einkum meðal ungra fiska. Svo
virðist sem sjúkdómsins verði helst vart í laxfiskum
þegar streitu gætir hjá þeim og sjávarhiti er orðinn
meiri en 10-11°C. f fersku vatni hefur sjúkdómsins
stöku sinnum orðið vart, einkum meðal alifiska
sem fóðraðir eru á hráum sjávarfiskum.
Að minnsta kosti þrjár af þeim gerlategundum,
sem valda sjúkdómum i fískum, hafa svo sérstakar
næringarþarfir að fjölgunar þeirra er ekki að vænta
nema í vefjum fiskanna. Sýktir fiskar eru því að lík'
indum einu smitberar slíkra gerlategunda í náttúr-
unni. Dæmi um þetta er Corynebacterium-legund
sú, er veldur nýrnaveiki í laxafiskum, og Aeromort-
as salmonicida, er veldur kýlaveiki.
Veruleg afföll verða oftast á alifiskum og villtum
fiskum sem sýkjast af þessum gerlategundum.
Sjúkdómsmynd kýlaveikinnar fer m.a. eftir snút'
mætti gerlastofnsins, aldri fiskanna og hita vatns-
ins. Mjög ung laxaseyði deyja oft snögglega án ein-
kennandi sjúkdómsmyndar, en í eldri fiskum ma
fremur vænta þess að sjá blæðingar á roði ásamt
hrúðurkenndum kýlum, sem veikin dregur nafn sitt
af.
Nýrnaveikin er hæggengur sjúkdómur, svo að
fiskarnir eru tíðast orðnir nokkuð vaxnir áður en
verulegs dauða fer að gæta. Streita flýtir þó gangj
sjúkdómsins; t.d. deyja mörg lítt sjúk laxaseiði
skömmu eftir að þau ganga til sjávar. Oft sjást
engin ytri merki sjúkdómsins; en stundum koma
fram sjúklegar breytingar t.d. á roði, svipaðar
þeim sem vart verður af ýmsum öðrum orsökum-
Við stórsæja skoðun innri líffæra sjást oft gra'
leitir eða hvítleitir bólguhnútar, einkum í nýrum-
milti og lifur. Nákvæm greining sýkils staðfesth
sjúkdóminn, eins og títt er um smitsjúkdóma.
Laxalýs sjást ofl á húð nýgenginna taxa i íslenskum ám en de)Ja
fljótt eftir að íferskt vatn erkomið. Lýsnargeta valdið verulegun'
sárum á húð fiskanna, en síðan greiða þau öðrum sýklum leH>'
Jafnframt gera sárin fiskunum erfitl fvrir um stjórn á líkattlS
vökvum og söltum.
134 — ÆGIR