Ægir - 01.06.1980, Qupperneq 14

meira eða minna mæli 1976-1979. Tengsl þessa
breytilega ástands við hafís eru þau, að skilyrði
fyrir hafís eru varla fyrir hendi í svalstraumi, en
pólstraumar bera hins vegar með sér hafís, og nýís-
myndun getur einnig orðið í pólstraumi við nægi-
legan loftkulda. Þannig berst megnið af hafís
Norður-íshafs til suðurs með pólstraumnum (Aust-
ur-Grænlandsstraumur) ásamt stöðugri nýísmynd-
un í straumnum. í fáum orðum sagt, enginn pól-
straumur, enginn ís, en aftur eru líkur fyrir því að
pólstraumi fylgi ís, þ.e.a.s. forsendur fyrir hafís eru
fyrir hendi í sjónum. Af þessu leiðir að beint sam-
band er með pólstraumseinkennum í Austur-
fslandsstraumi og hafís fyrir Norður- og Austur-
landi. Áhrif þessara breytinga í sjónum fyrir
Norðurlandi á líffræðilegt ástand miðanna eru aug-
ljós (7, 8, 9, 10) og tengsl þeirra við veðurfars-
sveiflur á íslandi (19) og jafnvel víðar (13, 14, 15).
Hvað veldur þessum breytingum í hafinu norður
og norðaustur af íslandi? Því verður vart svarað í
stuttu máli né á einn veg. Þó skal hér í mjög
stórum dráttum gerð tilraun til að lýsa aðstæðum
á þessu jaðarsvæði mismunandi veðurfarsbelta
(pólfrontur).
Sé litið á breytingarnar í íslandshafi sem hluta af
miklu víðáttumeiri atburðarás, þá hefur verið leitað
svara við spurningunni hér að ofan m.a. í hitafari
Kyrrahafs (20, 21). Mismunandi varmaskipti
lofts og lagar á Kyrrahafi munu hafa áhrif á há-
loftastrauma, sem umlykja jörðina alla (Rossby-
bylgjur). Þessir háloftastraumar hafa aftur áhrif á
myndun hæða og lægða. Ýmist verða norðlægar og
suðlægar áttir ríkjandi, eða það dregur úr þeim og
vestanvindar verða ríkjandi a.m.k. á ákveðnum
breiddargráðum. Fyrra lagið með suðlægu ognorð-
lægu vindana hefur stöðugt færst í aukana á norð-
anverðu Atlantshafi eftir 1950 (22), og á hafinu
milli Grænlands og Norður-Noregs eru það norð-
lægu vindarnir sem eiga vinninginn. Þessir norð-
lægu vindar hafa síðan e.t.v. aukið ísrekið suður á
bóginn og jafnframt geta breyttur loftþrýstingur
og vindar haft áhrif á hafstraumana (23). Þessir
hafstraumar, sem eru svonefndir eðlisþyngdar-
straumar og jafnframt pólstraumar, eiga svo hægt
um vik að flytja með sér hafís og skilyrði í sjón-
um til nýísmyndunar, eins og sérstaklega er fjallað
um í þessari grein fyrir íslandshaf. Reyndar
streymir pólsjórinn frá Norður-íshafinu að lang-
mestu leyti um Islandshaf á ferð sinni suður á
bóginn. Margar aðrar sjógerðir eiga þó einnig
hlut að máli í íslandshafi (1, 12), því verður að sjálf-
sögðu einnig að líta sér nær bæði í sjó.og lofti en
til Kyrrahafs og Norður-íshafs, þegar rýnt er í hvað
veldur breytingum á ástandi sjávar hér við land
(23, 24).
Hér verður engu „spáð“ um framvindu í þessum
efnum á íslandsmiðum, þótt e.t.v megi minna a
legu landsins við pólfrontinn í sjó og lofti. Lengrj
eða skemmri hlýviðris- eða kuldaskeið hér á landi
koma því varla á óvart. Reyndar má telja niður-
stöður sjórannsókna í Austur-íslandsstraumi ásarnt
öðrum veðurfarsathugunum mikilvægt atriði til að
skilja kulda- og harðæristímabil fyrri alda hér a
landi. Eðlislæg skýring hefur verið gefin á hafísnum
og ákveðið orsakasamband veðurfars og ástands
sjávar hér við land er staðfest.
Heimildir:
1) Unnsteinn Stefánsson 1962
North Icleandic Waters. Rit Fiskideildar 3.
2) Svend-Aage Malmberg 1969
Breytingar á ástandi sjávar milli lslands og Jan Maven
síðasta áratug. Hafísinn Ritstj. Markús Á. Einarsson.
A.B.
3) Svend-Aage Malmberg 1972
Annual and seasonal hydrographic variations in the Hast
Icelandic Current between Iceland and Jan Mayen. Sea
Ice confer. Proc. R.r. 72-4. Ed. Þorbjörn Karlsson. Rv-
4) Svend Aage Malmberg. Unnsteinn Stefánsson 1972
Recent changes in the water masses of the East Iceland'c
current. Rapp. Proc. Verb. 162.
5) Svend Aage Malmberg 1967
Breytingar á ástandi sjávar milli lslands og Jan Mayen-
Ægir 6o; 12.
6) Hlynur Sigtryggsson 1972
An outline of Sea Ice Conditions in the Vicinitv 0
lceland. Jökull 22.
7) Þórunn Þórðardóttir 1977
Primary production in North Icelandic waters in relati°n
to recent climatic changes. Polar Oceans. Pol. Oc. Co
Montreal 1974.
8) Þórunn Þórðardóttir 1980
Breytingar á frumframleiðni í hafinu norðan lslan
1970-1979. Sjávarfréttir 8. 3.
9) Jakob Jakobsson 1978 j
The North Icelandic Herring Fishery and Environmenta
Conditions 1960-1968. ÍCES Symp. Biol. Basis Pel-
Stock Management. 30.
10) Svend-Aage Malmberg 1979-80 y
Ástand sjávar og fiskstofna við Island. Greinaflokkur 1
Ægir 72; 7. 9. 11, og Ægir 73; 4. Q
11) James H. Swift, Knut Aagaard, Svend-Aage Malmberg ^
The contribution of the Denmark Strait overflow to 1
deep North Atlantic. Deep Sea Res. 27A.
12) James H. Swift 1980
Seasonal Processes in the lcelandic Sea with espeCtJ* r
318 — ÆGIR