Ægir - 01.04.1984, Page 22

Eriingur Hauksson, sjávariífFræðingur:
Selormurínn
(Phocanema decipiens)
Líffræði hans og hringormavandinn
Inngangur
í þessari grein er fjallað um hringorminn Phoca-
nema decipiens (Krabbe, 1878). Gefið er yfirlit um líf-
fræði hans og hvað helst er til ráða til úrlausnar þess
vanda, sem þessi hringormstegund skapar íslenskum
fiskiðnaði. Þetta yfirlit er að hluta unnið úr fyrri
skýrslum um hringorminn og hringormavandamálið
(Jónbjörn Pálsson, 1972 og 1975 a; Björn Dagbjarts-
son 1973 a og b), en nýjum upplýsingum bætt við úr
síðari heimildum.
P. decipiens tilheyrir dýrafylkingunni þráðormar
(Nematoda). Mikill fjöldi þráðormstegunda eru
sníklar í fisktegundum og öðrum sjávardýrum og
nefnast að gamalli hefð hringormar. Á íslensku hefur
tegundin P. decipiens ekki haft sérstakt heiti, en á
enskri tungu nefnist hún „cod-worm“, enda er hún
mjög algeng í þorski í Norður-Atlantshafi og víðar.
Þessi hringormur er þó ekki bundinn þorski, heldur er
hann að finna í mörgum öðrum fisktegundum, eins og
vikið verður að síðar.
Réttara er því að nefna hann eftir lokahýslum
sínum og kalla hann selorm, eins og stungið var upp á
af vísindamanninum L. Margolis (1977), en hann
vildi kalla P. decipiens „seal-worm“, enda felst sel-
ormsheitið í ættkvíslarnafninu Phocanema.
Selormurinn tilheyrir þráðormsættinni Anisaki-
nae, en þráðormar þeirra ættar eru sníklar í sjávar-
spendýrum, fiskum og sjávarhryggsleysingjum. Teg-
undin hefur borið mörg nöfn í tímans rás og eru
nokkur þeirra enn við lýði og því samheiti Phoca-
nema decipiens. Þau helstu eru: Ascaris decipiens,
Porrocaecum decipiens og Terranova decipiens. P.
decipiens er eina tegundin sinnar ættkvíslar (Berland
1961).
Önnur hringormstegund er kemur hér við sögu, er
Anisakis. Lokahýslar hennar eru hvalir, en milli-
hýslar, sviflæg krabbadýr og uppsjávarfiskar.
Lífshættir
Kynþroska selormar hafa fundist í maga og görnufli
sjávarspendýra í Norður-íshafi, Atlantshafi, Kyrra'
hafi og Suður-íshafi. Selormslirfur hafa fundist 1
öllum selategundum sem finnast hér við land. Einnig
hafa lirfur ormsins fundist í eftirfarandi hvalateg'
undum: hnísu, hrefnu, steypireyði, mjaldur, narhval.
búrhval, hnýðing (Kreis 1958; Myers 1959; Young
1972; Ridgway 1972). Kynþroska selormar hafa ein-
ungis fundist í selum, hnísu og búrhval (Scott &
Fischer 1958 a og b; Young 1972).
Lirfur selormsins hafa fundist í mörgum fisk'
tegundum í Norður-Atlantshafi og í eftirfarand1
íslenskum fisktegundum: þorski, langlúru, skrap'
flúru, lúðu, marhnút, skötutegundum, skarkola-
þrömmung, stóru-brosmu, löngu, skötusel, skraut'
glitni, karfa og ýsu (Templeman et. al. 1957; Kre,s
1958; Wooten & Waddel 1977; Margolis & Arthut
1979). Þær hafa einnig fundist í krabbadýrum, þang'
lúsinni Idothea neglecta (Pallas), marflónni Gatfl'
marus lawrencianus (Bousfield) og einstaklingum a
ættkvísl Mysis (Scott & Black 1960; Björge 19?9>
Odense 1979). Ofangreind þanglúsartegund finns1
hér við land og krabbadýr af ætt Mysis, marflóin G-
lawrencianus aftur á móti ekki, en í fjörum hér efU
marflær af ættkvísl Gammarus mjög algengar.
Tilraunir hafa leitt í ljós að landselir og útselirerU
lokahýslar fyrir þennan orm og virðist þetta gilda fyr,r
selategundir í Norður-Atlantshafi almennt, því að 1
meltingarvegi þeirra er ávallt að finna kynþroska se
orma (Scott 1953; McClelland 1980 c). Kynþroska
selormar hafa ekki fundist í meltingarvegi mavU’
skarfa, svartfugla og lóms. Tilraunir með skar
sýndu að þeir eru ekki lokahýslar fyrir selormm11'
þ.e.a.s. P. decipiens lirfur gátu ekki þroskast í kyn
þroska orma í meltingarvegi þeirra (Myers 1959)-
Þær rannsóknir sem gerðar hafa verið til að kanua
190-ÆGIR