Ægir - 01.08.1992, Blaðsíða 12

404
ÆGIR
8/92
Þórólfur Antonsson, Guðni Guðbergsson og Sigurður Guðjónsson:
Sveiflur f veiði
og nýliðun fiskstofna
Inngangur
Hin síðari ár hefur farið fram mikil umræóa um
sveiflur í stofnum ýmissa tegunda sjávar- og
ferskvatnsfiska og ýmsar skoðanir komið fram um or-
sakir þeirra.
Bent hefur verið á samhengi í þessum sveiflum á
milli ólíkra fiskistofna (Dennis L. Scarnecchia 1984,
Guðni Guðbergsson 1989, Svend Aage Malmberg
1992 og Jakob Jakobsson 1992). Það bendir aftur til
þess að sameiginlegir umhverfisþættir verki á vist-
kerfið í heild.
Aðrir hafa viljað skýra þessar sveiflur með því að
of langt sé gengið í veiðum á fiskistofnunum, sér-
staklega hrygningarfiski. Nýliðun verði þá ekki næg,
og þar sem miklar líkur eru á að hún sé háð stærð
hrygningarstofns þurfi að byggja stofna upp, með
friðun, til þess að hámarksafrakstur náist (Fjölrit Haf-
rannsóknastofnunar nr. 29).
Þá eru uppi skoðanir um það að fiskstofnar ofbjóði
sjálfum sér, þ.e. að of mikil nýliðun verði til þess að
fæða verði takmörkuð á hvern einstakling og sjálfsaf-
rán stærri fiskjar á minni aukist. Það veldur síðan
felli eða hruni þegar fjölgun er orðin of mikil eða
fæða minnkar. Ráðið við því sé að halda stofninum
og þá sérstaklega ungviðinu niðri með veiðum.
Þannig haldist vaxtarhraði alltaf meiri hjá þeim ein-
staklingum stofnsins sem eftir eru og náttúruleg dán-
artala lækki (Jón Kristjánsson 1990 og 1991).
Þessi grein er innlegg í þessa umræðu. Hér verður
sýnt fram á samhengi í sveiflum ýmissa stofna, svo
sem laxastofna á N- og NA-landi, urriða-, bitmýs- og
húsandarstofna í Laxá í Þingeyjarsýslu, auk loðnu og
þorsks. Stærð hrygningarstofns eða afkoma seiða
klakárið virðist ekki ráða árgangastyrk umræddra
fiskistofna, heldur afkoma þeirra nokkur fyrstu ævi-
árin, sem aftur ræðst fyrst og fremst af umhverfisað-
stæðum. Loks er um það fjallað hvernig nýta megi
skammlífari tegundir fiska (t.d. loðnu og lax) til þess
að spá um þróun í stofnum langlífari tegunda (t.d.
þorsks).
Aðferðir
Við mat á stærð laxastofna voru veiðitölur lagðar
til grundvallar en í laxveiði hefur fjöldi og stæró laxa
verið einstaklingsskráð um árabil (Guðni GuðbergS'
son og Friðþjófur Árnason 1992). Laxveiðinni í við-
komandi ám var skipt niður, fyrir hvert ár í veióL 1
smálax (1 árs lax úr sjó) og stórlax (2 ára lax úr sjó)-
Veiði á smálaxi (árið n) var lögð við veiði á stórlaX'
(árið n+1) og það samanlagt fært á árið sem seiö|r1
gengu út (árið n-1). Þriggja ára laxi úr sjó var slepp1,
enda um óverulegt magn að ræða. Laxveiðitölurnai'
miðast því allar við hvað mikið veiddist úr hverjum
hópi gönguseiða. Miðað var við veiði á tímabilmu
1972-1991, þar sem skráning á laxveiði er þá taNn
vera komin í sambærilegt horf og fjöldi stanga (sókn-
in) er nánast óbreytt yfir þennan tíma. Veiðin endur-
speglar því stofnstærðina hverju sinni.
Seiðamat á 2 ára laxaseiðum í Vesturdalsá, Selá og
Hofsá var fengið úr rannsóknum Veiðimálastofnunat
tímabilið 1979-1991 (Þórólfur Antonsson og Sigur
ur Guðjónsson 1992a, 1992b og 1992c). Þar va^
reiknaður fjöldi 2 ára laxaseiða í ánum á hverja
m2. ..
Gagna um loðnu- og þorskveiði var leitað í fjöjrlíl
Hafrannsóknastofnunar nr. 25 (Nytjastofnar sjáva[
og umhverfisþættir 1991 - Aflahorfur fiskveiðiári
1991/92) og fjölriti nr. 26 (Hjálmar Vilhjálmss011
1"1). jó
Loðnuaflinn á haustvertíð (árið n) var lagður VD.
vetrarvertíðarafla (árið n+D, þar sem um göngur
sömu aldurshópum er um að ræða. Síðan var aflan
um (þyngd í tonnum) skipt niður f 3 og 4 ára lo0'
(2 og 3 ára fyrir áramót). Fimm ára loðnu var slepP ’
enda óverulegur hluti aflans. Loks var afli 3
loðnu (árið n) lagður viö afla 4 ára loðnu (árið n+ ^
Þá sést hvað hver árgangur hefur gefið af ser-
haustvertíð 1982 og vetrarvertíð 1983 var enginn a
og var þá notað stofnstærðarmat í stað afla. j
Hvað þorskinn varðar, var tekinn fjöldi veiddra^
ára þorska (árið n) og hann margfaldaður með me