Tímarit lögfræðinga - 20.12.1992, Page 23

krefur. Þetta nýmæli er e.t.v. mikilvægt skref í þeirri viðleitni að tryggja sem best
að heimildir barnaverndaryfirvalda verði ekki misnotaðar og að dómstólar hafi
meiri afskipti af því en áður þegar heimilislíf er truflað með aðgerðum
barnaverndaryfirvalda.
8. ÚRSKURÐARVALD í BARNAVERNDARMÁLUM
Þá liggur næst fyrir að gera grein fyrir þeim rökum sem eru fyrir því, að
barnaverndaryfirvöld úrskurði sjálf um aðrar aðgerðir sem beitt er í þágu
barnaverndar en ekki dómstólar. Með vísan til þess að hér er um að ræða
mikilvæg réttindi sem geta stangast verulega á, þ.e.a.s. réttindi barnsins til
öryggis og velfarnaðar annars vegar og foreldraréttinn hins vegar verður að
athuga gaumgæfilega hvernig þessi réttindi verði best tryggð. Því hefur verið
haldið fram, m.a. í greinargerð með umræddu lagafrumvarpi, að dómstólar
væru vel til þess fallnir að tryggja rétt foreldranna en að sama gilti ekki þegar
meta ætti hvernig réttindum og hagsmunum barns væri best borgið. Dómstólar
eiga erfitt með að meta hvort þau úrræði sem ætlunin er að beita komi til með að
tryggja hagsmuni barnsins á fullnægjandi hátt. Þegar úrræðum er beitt í þágu
barnaverndar varða þau oft atriði sem horfa til framtíðarinnar. Verið getur að á
þeirri stundu sem taka þarf ákvörðun liggi alls ekki fyrir hvernig unnt verður að
tryggja öryggi og velferð barnsins í framhaldi af ákvarðanatökunni. Barna-
verndaryfirvöld bera ábyrgð á því að hagsmunir barns séu tryggðir eftir að
ákvörðun er tekin svo lengi sem lög bjóða og þörf er á. Við ákvarðanir verður að
taka mið af því hvernig unnt sé að tryggja öryggi og velferð barnsins í framtíðinni
og á því bera barnaverndaryfirvöld ábyrgð, en ekki dómstólar. í stuttu máli má
segja að dómstólar eigi erfitt með að leysa úr málum á grundvelli þess sem gæti
gerst eða ekki gerst í framtíðinni.
Ljóst er að dómstólar færu með úrlausnarvald í barnaverndarmálum sam-
kvæmt 24. gr. laga um meðferð einkamála nr. 91/1991 ef úrlausn væri ekki falin
barnaverndarnefndum samkvæmt lögum. Vandinn við mat á því hvernig þessu
verði best fyrir komið er e.t.v. fyrst og fremst sá að við vitum ekki þegar á
heildina er litið hvort dómstólaleiðin er endilega betri. Ekki er vitað hvort
úrlausnir dómstóla yrðu nægjanlega skilvirkar. Tryggja þarf að dómstólar geti
sinnt þessu, en eins og kunnugt er, þá er álagið á dómstólana alltof mikið. Ef það
er almennt talið tryggja réttaröryggið betur að dómstólar fari með þetta
úrlausnarvald þá hlýtur einhver önnur ástæða að vera fyrir því að barnaverndar-
mál eru að miklu leyti undanþegin valdsviði þeirra. Líklegasta skýringin er sú að
það sé ekki talið betra fyrir barnið að leita þurfi til dómstóla við ákvarðanatöku
um öryggi og velferð þess.
í umræðum á Alþingi um lagafrumvarpið kom skýrt fram það sjónarmið að
dómstólaleiðin myndi best tryggja vandaða málsmeðferð, en að sjálfsögðu má
253