Ægir - 01.04.1995, Qupperneq 37

DYPTARMÆLAR
tækja verða aö vita til þess að gera sér
fyrir mmm fiskiskip h 6 Þ ™m ð “
Allt frá upphafi siglinga hefur það verið skipstjórnarmöjin-
um niikil nauðsyn að þekkja dýpið undir skipi sínu, ekki síst
á ókunnum hafsvœðum eða á þröngum siglingaleiðurti þegar
siglt er á milli skerja og grynninga.Gífurlegar framfarir hafa
orðið íþróun dýptarmœla frá upphafi til dagsins í dag.
Benedikt Blöndal.
Fyrstu rafmagns-dýptarmælarnir
sýndu sjávardýpið með ljósör eða
neista sem kom fram á sérbúnum
kvarða. Þessar gerðir dýptarmæla voru
kallaðar neistamælar.
Fyrsti sjálfritandi mælirinn sem
skráði sjávardýpið var tengdur neista-
mæli. Mælirinn var í „Cyrus Field" sem
var kapalskip sem sigidi frá New York
til Halifax árið 1924 og tók siglingin 62
klukkustundir. Dýpið, ásamt sjávar-
botninum, var skráð niður allan tím-
ann og var dýpið ritað á faðmaskala.
Fyrsti sjálfritandi dýptarmælirinn,
sem var settur í íslenskt skip, var settur
í farþegaskipið Gullfoss árið 1938.
Islenskir fiskimenn voru fljótir að
nýta sér tæknina sem fylgdi pappírs-
dýptarmælunum en oft var erfitt að
greina fisk frá sjávarbotninum.
Fisksjár, sem voru ýmist sjálfstæð
tæki eða tengdust dýptarmælunum
sem voru fyrir hendi, komu fljótlega á
markaðinn. I fisksjánni kom sjávar-
botninn ásamt fisklóðningunni fram á
sérstökum myndlampa (katóðulampa).
Með fisksjánni var mun auðveldara að
að greina botnlægar fiskilóðningar en
lóðningar sem komu fram á pappírs-
mæli, en það þurfti stöðugt að fylgjast
með lóðningum sem komu fram á
myndlampa fisksjárinnar.
Fyrir 1960 komu fram dýptarmælar
búnir fiskisíu, sem ýmist eru kallaðar
hvítlínu- eða grálínumælar eftir því
með hvaða hætti fiskisían aðgreinir
fisk frá sjávarbotninum.
Litadýptarmælarnir sem komu fram
eftir 1970 eru án efa mesta byltingin í
dýptarmælum og fiskileitartækjum,
eins og við þekkjum þau nú, þar sem
sjávarbotninn kemur fram í sterkasta
lit mælisins en hinar ýmsu fiskilóðn-
BENEDIKT
meistari, kennari og tækjavörður
við Stýrimannaskólann í Reykjavík.
ingar koma fram í mismunandi lit eftir
styrk endurvarpanna, stærð sundmaga
o.fl.
Með örtölvutækninni er hægt að ná
fram á mælunum öllum þeim upplýs-
ingum sem hugsast getur. Stundum
virðist sem skotið sé yfir markið, t.d.
þar sem farið er að nota dýptarmæla
sem ferilskrifara, stýrisvísi ásamt
hraðamæli eða siglingatölvu með inn-
byggðu siglingakorti.
Hér á eftir verður fjallað í stuttu
máli um þau grundvallaratriði sem
mælarnir byggja á og notendur þessara
Sendiorka
Þeir sem velja sér dýptarmæli sem er
ætlaður til fiskileitar verða að kynna
sér sendiorku mælanna og varast að
láta selja sér hvað sem er og sitja síðan
uppi með fallegan en ónothæfan fiski-
mæli vegna ónógrar sendiorku.
Sendiorkan er oftast gefin upp sem
raunorka, RMS, eða Peak-orka, sem er
hámarksgildi orkupúlsins, en P-orkuna
má margfalda meb 0,7 til þess að fá
raunorku mælisins. T.d.: 1000W P *
0,7 = 700 W RMS.
Sendiorka dýptarmæla þeirra báta
sem stunda handfærveiöar eða eru á
öðrum veiðum á grunnslóð má ekki
vera undir 500 W RMS.
Senditíðni
Senditíðni merkir hvað margar
sveiflur berast frá botnstykkinu á
hverri sek. Ein sveifla á sekúndu kallast
eitt rið = 1 Hz. Þúsund sveiflur á sek-
úndu kallast eitt kílórið = lKHz.
Hljóðbylgjur með hárri tíðni berast
ekki eins langt í vatni eins og hljóð-
bylgjur með hinum lægri tíðnum.
Dýptarmælar, sem ætlað er að lóða
á mjög miklu sjávardýpi, hafa lága
senditíðni, allt niður að 20 KHz, en
mælar, sem ætlað er að lóða á grunnu
vatni eða í ferskvatni, hafa háa tíðni,
allt að 400 KHz. Algengt tíðnisvið
dýptarmæla sem ætlað er að sýna fiski-
lóðningar á um 100 metra djúpu vatni
og meira er frá 28 til 50 KHz. Ráðlagt
er ab vera ekki með hærri senditíðni
en 50 KHz.
Margar tegundir hinna nýju dýptar-
mæla bjóða upp á tvær tíðnir þar sem
hægt er samtímis að bera saman
myndina á báðum tíðnum. Misjafnt er
hvaða tíðnir eru í boði, það fer allt eft-
ir gerð mælanna og til hverra nota þeir
eru ætlaðir.
ÆGIR APRÍL 1995 37