Ægir - 01.06.1995, Blaðsíða 50

Toxafen mesti mengunarvaldurinn
Guðjón Atli Auðunsson deildarstjóri snefil-
efnadeildar Rannsóknastofnunar fiskiðnaðar-
ins tók virkan þátt í verkefninu um mengun-
armælingar og er einn höfunda lokaskýrsl-
unnar. Hvaða niðurstöður á hans sviði komu
einkum á óvart?
„I>að sem kemur mest á óvart er tiltölulega
hátt magn af kadmín í íslensku umhverfi.
Þetta kemur einkum fram þegar lífverur, s.s.
kræklingur, eru mældar í heilu lagi eða innyfli
fiska. Skýringar á þessu liggja ekki fyrir en þó
er víst að þetta á sér náttúrlegar skýringar og
telst því ekki mengun," sagði Guðjón í sam-
tali viö Ægi.
Mengun er skilgreind sem aukning á nátt-
úrlegu magni einhverra efna vegna mann-
anna verka.
„Kvikasilfur mælist lágt í íslensku lífríki og
það virðist sem blý hafi heldur lækkað."
Líklegast þykir aö hár styrkur kadmíns eigi
sér jarðfræðilegar skýringar og getur tengst
eldsumbrotum, jarðhita og reki lands en hér
við land er einnig mikil lóðrétt blöndun í haf-
inu og styrkur kadmíns mælist jafnan hærri í
djúpum sjó en á grunnsævi. í nágrenni eld-
stöðva mælast málmar eins og kadmín, króm,
vanadíum, járn og nikkel í talsverðu magni.
Kadmín safnast fyrir í lífkeöjunni eins og
margir þungmálmar og helmingunartími þess
í lífverum er fremur langur. Ýmsar sjávarlíf-
verur geta afeitraö kadmín og losað sig við
það að einhverju leyti. En hefur þetta magn
kadmíns mælst hættulega hátt hér við land?
„Náttúrlegur styrkur getur verið mismun-
andi frá einum stað til annars. Það hafa ekki
verið skilgreind sérstök hættumörk. Kadmín
hér mælist hærra en á menguðum svæðum í
Norðursjó."
Getur þetta komið í veg fyrir neyslu eöa
veiðar sjávarafurða?
„Magn kadmíns mælist afar iágt í fiskholdi,
mun lægra en í lifur og nýrum. Okkur er því
ekki hætta búin af neyslu fiskholds. Öðru
máli gegnir um lífverur sem við boröum í
heilu lagi. s.s. skelfisk. Slíkar lífverur mælast í
sumum tilfellum með meiri kadmín en æski-
legt er að neyta samkvæmt núgildandi reglu-
gerðum á Norðurlöndum.
Þessi hái styrkur kadmíns kallar á auknar
segir Guðjón
Atli Auðunsson
deildarstjóri á Rf.
Ógnar öllu lífríki
norðurslóða
rannsóknir til þess að geta
sýnt fram á að hér er raun-
verulega um náttúrlegan
styrk aö ræða en ekki
mengun. Flest annað í okk-
ar lífríki er með því betra
sem gerist en þetta kallar á
nánari útskýringar gagn-
vart öðrum þjóðum þar
sem hár styrkur kadmíns er
oft talinn vísbending um
mengun."
PCB-gildi mælast lág
Kom styrkur lífrænnar
mengunar á borð við PCB-
efni á óvart?
„Nei. Þær niöurstöður
voru áþekkar því sem búist
var við eftir niðurstöður
annarra rannsókna. Fisk-
iðnaðurinn, sérstaklega þeir
sem vinna afurðir úr fitu og
feitum fiski, hefur þurft að
fylgjast með sínum afurðum til útflutnings á
þessu sviði svo útbreiðsla slíkra efna var nokk-
uð vel þekkt.
Hér mælast gildi slíkra efna mjög lág og við
náum sjaldnast 10% af þeim hámarksgildum
sem miðað er við í Evrópu og töluvert lægra
en mælist lægst í Noröursjó."
Guöjón bendir á að í þeim rannsóknum
sem skýrslan byggir á vanti mælingar á heil-
um flokki hættulegra efna sem brýnt er að
auka rannsóknir á. Hér er átt við eiturefnið,
eða efnablönduna, toxafen sem í vaxandi
mæli veldur mengun í lífríki jarðar og út-
breiðsla þess veldur stöðugt meiri áhyggjum.
Toxafen er gífurlega flókin efnablanda þar
sem 670 mismunandi efni koma við sögu.
Toxafen var selt undir ýmsum vörumerkjum
og var í notkun sem skordýraeitur allt frá
1949, en á árunum frál972 til 1984 var það
mest notaöa efnið af þessu tagi í heiminum
og var einkum notað í bómullarrækt þar sem
það leysti af hólmi hið illræmda DDT.
Finnst í móðurmjólk um allan heim
Efnablanda þessi er baneitruö og safnast
fyrir í lífkeðjunni og hefur breiðst út til fjar-
lægustu horna heimsins þó efnið hafi ekki
verið notað á þeim slóðum. Leifar toxafens
finnast í iífverum í afskekktustu heimshorn-
um fjarri allri mannabyggö. Það sem er sér-
stakt áhyggjuefni fyrir íslendinga og alla íbúa
á norðurslóðum er að efnin virðast safnast fyr-
ir í köldu loftslagi. Efnasambönd ættuð úr
toxafeni valda eitrun, dauða og vansköpun í
fiski og lífverum og krabbameini í mönnum.
Hlutar þess eru meðal eitruðustu efna sem
þekkjast. Sem dæmi um útbreiðsluna í lífrík-
inu má nefna að leifar toxafens mælast í móö-
urmjólk kvenna í Kanada, Hollandi,
Hondúras, Svíþjóð, Finnlandi og víðar.
I upphafi síðasta áratugar var framleiðsla og
notkun efnisins bönnuð í flestum vestrænum
iðnríkjum en áframhaldandi framleiðsla og
notkun í Mexíkó og mörgum ríkjum sem áður
tilheyrðu Sovétríkjunum er verulegt áhyggju-
efni.
Guðjón Atli sagði í samtali við Ægi að fram
til þessa hefði verið afar tæknilega erfitt að
greina leifar toxafens í lífverum en aöferða-
50 ÆGIR