Ægir - 01.06.1995, Blaðsíða 44

Mengun lítil af mannavöldum en hátt hlutfall
ýmissa þungmálma í náttúmnni
Toxafen-mengun er ógnvaldur framtíöarinnar
Lokaskýrsla um
mengun í hafinu um-
hverfis ísland stab-
festir að hafsvæðin
umhverfis landið eru
nánast hrein saman-
borið vib innhöf og
strandsvæði á þétt-
býlari svæðum í Evr-
ópu. Mengun í hefð-
bundnum skilningi
orðsins mælist vart
eba ekki hér. En Is-
lendingar eru ekki
einir í heiminum og
við blasir að leifar af
skordýraeitri, svoköll-
uðu toxafeni, safnast
saman á norðurhveli
jarðar og hlaðast upp
í fæðukeðjunni. Þó
lítið sé vitað um eit-
uráhrifin og aðferðir
við mælingar ófull-
komnar og verkefnið
flókið og viðamikið er
sýnt að toxafen-
mengun ógnar öllu
lífríki á norðurslóð-
um og getur stefnt
sjávarútvegi og fisk-
vinnslu á norðurhjara
í hættu.
í júlí 1989 samþykkti ríkisstjórn ís-
lands að ráðast í viðamikið verkefni á
sviði mengunarmælinga í sjó. Verkefnið
stób í þrjú ár og mæld var mengun í sjó,
seti og lífverum og þannig dregin upp
heildarmynd af mengun hér við land.
Tilgangur þessa var þríþættur. í fyrsta
lagi að leggja til gögn í sameiginlegt al-
þjóðlegt vöktunarverkefni gegn meng-
un sjávar í Norðaustur-Atlantshafi sem
íslendingar eiga aðild að. í öðru lagi að
afla almennra upplýsinga um mengun
sjávar hér við land og í þribja lagi ab
skapa traustan grundvöll ab vöktun á
mengun sjávar við Island í framtíðinni.
ísland er aðili að tveimur svæðis-
bundnum alþjóðasamningum um varn-
ir gegn mengun sjávar sem ná til
Noröaustur-Atlantshafs, svonefndum
Óslóar- og Parísarsamningum. Aðilum
er ætlað að annast samræmda vöktun á
mengandi efnum í sjó og lífríki sjávar til
þess að styrkja grundvöll raunhæfra að-
gerða í mengunarvörnum.
Umhverfisráðuneytib hefur nú gefib
út lokaskýrslu umrædds verkefnis og
kemur margt fróðlegt þar fram um
mengun sjávar við ísland. Rétt er að at-
huga að mörg þeirra efna sem talin eru
til mengunar finnast í náttúrunni og er
styrkur þeirra oft breytilegur milli
staða, árstíða og yfir tímabil. Höfundar
skýrslunnar eru Magnús Jóhannesson,
Jón Ólafsson, Sigurður M. Magnússon,
Davíð Egilsson, Steinþór Sigurðsson,
Guðjón Atli Auðunsson og Stefán Ein-
arsson.
Næringarsölt
Aukning næringarsalta í sjó (t.d.
vegna tilbúins áburðar) leiðir víða til of-
fjölgunar þörunga og getur haft víðtæk
* áhrif á vistkerfiö. Of-
c
I fjölgun leiðir til þess
| að mikið magn þör-
| unga fellur til botns
og rotnar sem aftur
leiðir til súrefnis-
skorts í sjónum.
Einnig getur ofauðg-
un næringarsalta leitt
til offjölgunar eitr-
aðra þörunga. Of-
framboð næringar-
salta er t.d. eitt helsta
mengunarvandamál
Norðursjávar. Við
strendur íslands er
mjög öflug blöndun
grunnsævis sem dreg-
ur mjög úr hættu á
ofauðgun næringar-
salta í sjó. Aukinn
styrkur næringarsalta
frá þéttbýlinu við
Faxaflóa er ekki
merkjanlegur. Þvert á
móti eykst styrkurinn
fjær landi með auk-
inni seltu. Niðurstöð-
urnar gefa því til
kynna að aukning
næringarsalta í Faxa-
flóa vegna frárennslis
sé óveruleg.
Geislavirk efni
Styrkur geislavirkra efna er mjög lít-
ill hér við land og sá lægsti sem mælist
á hafsvæðum Norður-Atlantshafsins.
Marktækur munur er þó á styrk 137 CS
(samsæta sem notuð er sem viðmiðun) í
sjó fyrir Norður- og Austurlandi annars
vegar og Suður- og Vesturlandi hins
vegar. Á fyrrnefnda svæðinu gætir
áhrifa frá kjarnorkuiðnaði, fyrst og
fremst endurvinnslustöðinni í Sellafield,
og er styrkur efnanna því meiri þar.
Þungmálmar
Margir þungmálmar eru nauðsynleg-
ir starfsemi lífvera en geta haft eitur-
verkan verbi styrkur þeirra óeðlilega
hár. Blý, kvikasilfur og kadmín gegna
engu þekktu hlutverki sem nauðsynlegt
er lífríkinu. Þessir málmar geta verið
44 ÆGIR