Ægir - 01.12.1999, Blaðsíða 30

Um 1950 áttu íslendingar stærri og
fullkomnari fiskveiðiflota en nokkru
sinni fyrr og voru þess nú albúnir að
klífa enn hærri öldufalda en áður. En
klifið fyrirhugaða varð skrið niður á
við og sannaðist nú hið fornkveðna,
að „kóngur vill sigla en byr hlýtur að
ráða". Útlendar þjóðir gátu hvorki, né
þurftu að kaupa, þann fisk, sem ís-
lendingar höfðu að bjóða við því verði
sem þeir þurftu að fá fyrir hann. I>ar
við bættist að síldarafli var minni en
oft áður. Bátagjaldeyriskerfið, sem
komið var á í upphafi 6. áratugarins,
og var við lýði til 1958, reyndist tog-
araútgerðinni þungt í skauti. Þegar
það var loks afnumið, hafði togaraút-
gerðin dregist mjög saman og í upp-
hafi 7. áratugarins var mörgum togur-
um lagt. Rann mörgum til rifja að sjá
glæsileg fiskiskip liggja bundin við
bryggju í Reykjavík mánuðum og jafn-
vel árum saman, engum að gagni
nema útigangsmönnum. Æ erfiðara
reyndist að manna þá togara, sem eftir
voru, og þegar kom fram á síðari
helming 7. áratugarins var íslensk tog-
araútgerð ekki nema svipur hjá sjón.
Mikill hluti nýsköpunarflotans glæsi-
lega lá bundinn við bryggju eða hafði
verið seldur úr landi.
Á meðan þessu fór fram í togaraút-
gerðinni, var bátaflotinn endurnýjað-
ur, enda var það mál manna, að báta-
útgerð hentaði íslendingum betur en
togaraútgerð! Bátana mátti senda til
síldveiða á sumrum, þorskveiða á vetr-
arvertíð og þeir þurftu að ýmsu leyti
minni þjónustu í landi en togararnir.
En hér fór sem fyrr, öldudalurinn
var skammt undan. Á öndverðum 7.
áratugnum var flestum hugsandi
mönnum orðið ljóst, að sókn í þorsk-
stofninn var orðinn hættulega mikil
og kom þá fyrir lítið þótt fiskveiðilög-
sagan hefði verið færð út í tólf sjómíl-
ur árið 1958. Um miðjan 7. áratuginn
fór einnig að bera á ofveiði úr síldar-
stofnunum við landið og árið 1967
varð flotinn að elta Norðurlandssíld-
ina allt norður að Svalbarða. Árið eftir
var síldarafli sáralítill á hefðbundnum
miðum íslendinga og árið 1972 voru
síldveiðar bannaðar nema í reknet.
Nú voru góð ráð dýr, og víst mætti
færa rök fyrir því að um 1970 hafi
margt bent til þess að í þetta sinn yrði
öldudalurinn dýpri og krappari en
nokkru sinni fyrr, og óvíst hvort eða
hvenær þjóðarskútan kæmist upp úr
honum. Síldarstofninn var hruninn,
þorskurinn ofveiddur, togaraflotinn
taldi aðeins 14-15 skip, sem flest voru
orðin um og yfir tuttugu ára gömul.
Vélbátaflotinn var að sönnu nýlegur,
en óvíst var um verkefni fyrir stærri
skipin, þótt nokkur þeirra hefðu hafið
loðnuveiðar.
Við þessar aðstæður brugðu stjórn-
völd á það ráð að hefja endurnýjun
togaraflotans, og í stærri stíl en
nokkru sinni fyrr. Samið var um smíði
á fjölmörgum nýjum skuttogurum, og
komu þeir til landsins á fyrstu árum 8.
áratugarins. Síldveiðiflotanum var í
umtalsverðum mæli beint á loðnu-
veiðar og jafnframt var fiskveiðilög-
sagan færð út í 50 sjómílur árið 1972
og í 200 sjómílur árið 1976.
Um skeið leit út fyrir að þessar að-
gerðir myndu bera tilætlaðan árangur,
en brátt kom í ljós, að afkastageta hins
nýja flota var í raun of mikil, fisk-
stofnarnir þoldu ekki álagið og um
skeið óttuðust margir að þorksstofn-
inn kynni að hrynja. Þá var gripið til
nýrra aðferða í stjórn fiskveiða og
sóknin takmörkuð. í því fólst, að í
fyrsta skipti frá því land byggðist voru
fiskveiðar íslenskra manna á íslands-
miðum háðar Ieyfum.
Af því, sem hér hefur verið sagt, má
ljóst vera, að saga sjávarútvegs á ís-
landi á 20. öld hefur verið harla svipt-
ingasöm og á köflum öfgakennd. Á
hafa skipst tímabil velgengni og áfalla,
en enginn mun neita því, að í heild
hafi öldin reynst sjávarútveginum
hagkvæm. Það sannar samanburður á
myndunum tveimur, sem teknar voru
við Reykjavíkurhöfn með u.þ.b. hund-
rað ára millibili.
Bátar og stœrri skip í Reykjavíkurhöfii á því herrans ári 1999.
30 mm