Árbók Háskóla Íslands - 02.01.1941, Síða 34
32
sögum: „hnýss hann við prestrinn, og segir villu ok vantrú at
lofa slíkt, sem eru vatnsvígslur hans“ (Guðmundar hiskups),
en með hnerranum er látin í ljós fyrirlitning eða óánægja.
Hósti er eftirherma á hljóðinu quás-, shr. í nútíðarmáli kvas
(ætti að vera hvas) og kvasa „stynja“, enn fremur kvásir (í
orðabók Bj. Halldórssonar) „andstytta“. Tannhljóðið (-t-)
hættist við til þess að tákna átakið, er varð við að herma eftir
hóstahljóðinu, og segja til um þessa starfsemi. Hljóðið quðs
kemur fyrir í mörgum indógermönskum málum.
Að hrjóta er eftirherma á hljóðinu og táknar r uppruna-
lega títrings-ldjóð (sjá síðar) og telst þetta orð til frumrótar-
innar ker-, kor-1, er lýst verður síðar.
Þegar frummaðurinn varð glaður, rak liann upp fagnaðar-
óp, t. d. uí- (i vía, sbr. gr. hj) og iö-2. Af þessu síðarnefnda
hljóði urðu til ýla, sbr. e. yowl, dönsku ule, þý. jauchzen o. s.
frv., enn fremur joll, hvk. (í Lokas. 3, 3, ef þetta orð er ekki
= joll, sjá Lex. poet.), shr. no. jolla „þvaðra, hjala“, sæ.
máll. jolla, enn fremur jula „babhla“ (um börn, sem geta
ekki talað), sbr. lágþ. jaulen. Slík hljóðorð eru einnig í
islenzku jósa, lýs. orð „mjög kátur eða f jörugur" (jóssa merkir
„að muldra í sífellu“), shr. no. máll. josa „þvaðra“, enn-
fremur juða „biðja áu al'láts um e-ð“ (juða við e-ð), sbr. no.
máll. júa „liafa hátt, æpa“. Til þessarra gleðiópa telsl enn-
fremur qar, qará-2 (í hrópa). Sum þessarra hljóða liafa upp-
runalega einnig táknað sorg eins og' uí-, sbr. þý. winseln og
rússn. vizgn „kveinstafir“. Annars var upprunalegt gráthljóð
qlau-, sbr. gr. vlaíco eða >daco „græt“, en þessi frumrót hefir
ekki geymzt i íslenzku. Hláturliljóðið var upprunalega haha,
eins og það er enn i dag, eða qha qha, sbr. i fornindversku
kakhati, kakkhati „hlær“ og gr. xayá^co „hlæ hátt“, ennfremur
gel- i gr. ye^úco „hlæ“ (þessi rót finnst ekki í íslenzku). Bros
var táknað í frummálinu með smei-, sbr. fornindv. smayaté
„brosir“, lat. mirus „dásamlegur“ (eiginl. „brosandi“, með
liorfnu s) og með 1-viðskeyti í dönsku smile, e. smile o. s. frv.,
en þessi frumrót er vafalaust eftirlíking á lireyfingu vara,
tanna og vanga, er maður hrosir. Til þessarrar rótar teljast í
íslenzku smeikr „sléttur, feiminn“, smeikinn, smeiklegur og
smeikjast (er oft ranglega ritað með y), sbr. no. smeik, kk,
„smjaðurslegt tal, smjaðrari“, sbr. þý. scbmeicheln. Enn frem-
ur úr nútímamáli smiltra „flissa“, smári, kk. og smæra kvk.
„trifolium“ (úr smairian-, eig. „brosandi blóm“), no. smære,