Árbók Háskóla Íslands - 02.01.1941, Side 45
43
merkingar og liljóðs í ísl. kitla, ensku tickle, þýzku kitzeln,
dönsku kilde, núbíönsku killi-killi og latinu titillare (bls. 400).
Það virðist af því, sem að framan er sagt, að e-sérhljóð
geti táknað það, sem er nær manni, og o það, sem er fjær. Ef
til vill ber að leita uppruna bljóðskiptisins e og o i þessum
mismun, en bingað til hafa menn venjulega skýrt þenna mis-
mun á þann liátt, að hljóðskiptið o hafi orðið til sem hljóð-
skipt mynd við e eins og hljómmismunur til þess að tákna
breytileik atliafna líkl og klingklang, singsang o. s. frv. varð
til. í samræmi við það, að e táknar það, sem nær cr og o það,
sem fjær er, er það, að hljóðskiptið o er notað i þátið sterkra
sagna og táknar því það, sem fjær er i tímanum, en e það,
sem er nær i tímanum og er því notað i nútíð. Þessi mismun-
• ur lielzt, eins og kunnugt er, i öllum flokkum sterku sagn-
anna, að minnsta kosti 5 fyrstu flokkunum (0. flokkinn hefir
reynzt erfitt að skýra), og einnig i tvöföldunarsögnum. Hins
vegar hefir reynzt erfitt að skýra eða verið óskýrt, hvers vegna
viðaukahljóðskiptið eu ou (2. flokkur) varð til. Mér virðist,
að sú skýring væri hugsanlcg, að eins og e hafi táknað nútíð
(það, sem nær manni er) og' o þátíð (það, sem fjær manni
er) hafi eu gefað táknað upprunalega hið aðdræga, það, sem
frummaðurinn hafi viljað draga að sér, og því verið aðdrægt
eða inndrægt hljóð (inspiraloriskt) líkt og i var venjulega
frástreymandi (exhalatoriskt); hljóðskiptið eu hafi því tákn-
að: ég dreg að mér, en ou: ég dró að mér o. s. frv. í þvi skyni
hefi ég athugað allar þær frumrætur, sem enda á eu og' liefi
komizt að eftirfarandi niðurstöðum:
Eins og seu-, su- táknar greinilega hljóðið, er menn sjúga,
súpa, sötra eitthvað, hefir eu án vafa i nokkrum rótum verið
tákn aðdrægs andardráttar, þótt þær rætur sé fleiri, er tákna
útöndun. Skulu nú atlmgaðar þær indógermönsku rætur á
-eu-, er ætla má, að séu tákn innöndunar:
eu-2 (WP. I, 109) „fara i (föt, skó)“, upprunalega senni-
lega „að draga að sér“ (sbr. t. d. þý. anziehen): lat. ind-uo
gagnstætl exuo, subucula „nærföt karla“, arm. aganim „fer
í eitthvað“, lettn. áut „fara i eitthvað“. Þessi rót er frumrót
rótarinnar ues- (WP. I, 309) í verja, e. wear, ver, dö. vaar,
verja, sbr. gangveri, -vera, -verja „liversdagsföt“, sbr. lat.
vestis og vestio.
keu-1 (WP, I, 365) táknar „að hvelfast inn á við eða út á
við, verða holur“. Til þessarrar rótar teljast m. a.: húm „sjór“,
gr. y.OjKt.