Árbók Háskóla Íslands - 02.01.1941, Blaðsíða 72

70
annar en áðurnefndra tannhljóða og fara hér nokkrar at-
huganir á eftir um s-liljóðið.
s-hljóðið.
Maður skyldi ætla, að s, sem er talið til tannhljóða, táknaði
upprunalega eitthvað svipað og hin tannhljóðin, er minnzt
hefir verið á, að halda föstu, knosa o. s. frv., en þessU er ekki
þannig varið. Raunar virðisl Paget í hók sinni Human Speech
vera þeirrar skoðunar, að s tákni oft að halda einhverju föstu
(„the same gesture (of articulation) -sav for example that
of an initial s- is persistentlv associated with tlie idea of an
initial grip of some kind, usually a grip in front,“ hls. 154
og á bls. 151 nefnir liann sem dæmi idg. rót sak-, ska „cut
cleave, sever -possibly liere s is the initial holding, ak or ka
the action of cutting or hreaking“ og fleiri dæmi nefnir hann).
Ég hefi athugað allar indógermanskar rætur, er hyrja á s,
og aðeins örfáar þeirra tákna að binda, lialda föstu (þeirra á
meðal séi-3 i ísl. sin, seil, sími (WP. II, 463), segh- i isl. sigr
(WP. II, 481), ser-4 í lat. sero, seriés, isl. í sórvi (WP. II, 499),
eu jafnvel þessar fáu rætur geta liafa táknað upprunalega
hreyfinguna, sem því er samfara að binda, halda föstu. S-
Iiljóðið er hvislhljóð og er ýmist raddað eða óraddað (eftir
þvi Iivort raddböndin titra eða ekki, er hljóðið verður lil);
um leið og s er sagt, hreyfist tungan frá sinni venjulegu legu
fram á við að tanngarðinum, að efra tanngarði að innan eða
fram á milli efra og neðra tanngarðs og fer þá loftstraumur-
inn út til heggja hliða án jiess að algerð lokun verði milli
tanna og tungu, eins og t. d. þegar t-hljóðið myndast. S-hljóðið
getur líka myndazt aðdrægt eða inndrægt, þannig að lol'l-
straumurinn fari inn og dregst þá tungan inn að sama skapi
(shr. t. d. orð eins og sötra, súpa), en þetta er miklu óalgengara
og er liitt venja, að loftstraumurinn fari út. Væri því eðlileg-
ast að álíta, að s-hljóðið táknaði hreyfingu eða hvíslingar og
cr þessu einnig þannig farið. En s-hljóðið táknar einnig ýmis-
legt annað. Einkum ber mjög á, að indógermanskar rætur,
er hyrja á s, tákna að renna (um vatn, sjó eða liverskyns
vökva) og að ólga (um sjó, vatn eða vökva) og mætti raunar
líla á þetta sem ólíkar tegundir hrevfingar og væri lireyfing
tungunnar við framhurð s-hljóðsins þá frumorsök þessarra
merkinga, fyrst liverskyns hreyfingar yfirleitt, og siðan sér-
staklega hreyfingar rennandi eða ólgandi vatns. En þó að
þessu sé þannig liáttað um hljóð þau, er athuguð liafa verið