Stúdentablaðið - 01.02.2007, Blaðsíða 24

Kennarinn
Lætur ekki þagga niður I sér
tengist líka því sem ég hef verið að
gera áður. Breytingar á megingerðum
þjóðfélagsins,atvinnulífi,efhahagslífi,
stjómmálum, lífskjörum og velferð
eru meðal eíhis bókarinnar. I þessu er
umfjöllun um þróun tekna, kjara og
breytingar á tekjuskiptinunni, sköttum
og skattlagningu," segir Stefán.
fill eggin í álkörfu
Stefán segist hæstánægður með
nýlegan samning menntamálaráðherra
við Háskóla íslands. „Menn halda að
ég geri ekkert annað en að gagnrýna
stjómvöld, en ég vil nota tækifærið til
að hrósa þeim sérstaklega fyrir þetta.
Þama finnst mér stjómvöld hafa stigið
afar stórt skref og mikilvægt,“ segir
Stefán. „Margar þjóðir í kringum
okkur hafa tekið þetta skref fýrr,
einmitt í þeim tilgangi að flýta fyrir
þróun þekkingarhagkerfisins og ég
sé mikinn ávinning af þessu, bæði
fyrir Háskóla íslands og þjóðfélagið
allt. Þama hafa stjómvöld sýnt mikla
framsýni og djörfung. Menn eiga að
hrósa því sem vel er gert, en einnig
horfast í augu við það sem hefur farið
afvega, þó margt sé í góðu lagi.“
Stefán segir mikilvægt fyrir
kjósendur í vor að horfa á stefiiu
stjómmálaflokkanna með gagnrýnum
augum og skoða hvað skiptir máli.
„Það blasir við að rétta þurfi kúrs
þjóðarskútunnar, bæta hag þeirra sem
hafa setið eftir. Fólk ætti að horfa til
framtíðar á þessi nýmæli í heiminum,
þróun þekkingarhagkerfisins og
hnattvæðingarinnar. Það er mikilvægt
fyrir íslendinga að taka þátt í þeirri
þróun," segir Stefán. „ Við eigum
ekki að leggja öll okkar egg í álkörfur
og málmbræðslur. Það er atvinnugrein
fortíðarinnar, þó að ég sé ekki á móti
henni í prinsippi. Sú atvinnugrein
skilar ekki nægilegum virðisauka,
eins og hátækniþjónusta. Það þarf að
efla nýsköpunina í landinu.“
Stefáns segir nýja samninginn
við HÍ vera mikilvægt skref í því.
„Undirbúningur þekkingarþyrpingar
á háskólasvæðinu, Vísindagarða,
skiptir einnig miklu máli. Það er afar
mikilvægt að koma því verkefni í
gang, undirbúningi er lokið og byggja
þarf húsnæði yfir þekkingar- og
rannsóknafyrirtæki. Það þarf að taka
alla Vatnsmýrina í gegn með tilkomu
HR þangað. Vatnsmýrarsvæðið
allt ætti að geta orðið miðstöð
þekkingarþjóðfélagsins í framtíðinni,“
segir Stefán.
Stúdentar eru prýstlafl
„Stúdentar hafa staðið sig vel og
stigið fram í baráttunni fyrir HÍ með
því að þrýsta á stjómvöld. Þeir eiga
sinn stóra þátt í þessum nýja samningi
ásamt rektor og menntamálaráðherra,“
segir Stefán. „Stúdentar eiga að vera
meðvitaðir um. sitt stóra og vaxandi
hlutverk í þjóðfélagi framtíðarinnar.
Þeir verða að vera áhugasamir um
hagnýtar, og ekki síður fræðilegar,
rannsóknir. í dag og í hagkerfi
framtíðarinnar mun munur á þessum
tegundum rannsókna fjara út. Þetta
skilar allt sér á endanum í hagvexti
og hagsældarauka. Stúdentar eiga
jafnframt að sýna þróun Háskólans og
framsækni hans áhuga. Hugmyndir
þeirra eru oft opnari og meira leitandi
en þeirra sem eldri eru og þeir verða
að vera meðvitaðir um mikilvægi sitt
og gera kröfur til sjálfs sín.“
Steindór Grétar Jónsson
sgjl@hi.is
hafa kitlað sig. „Jah, þetta hefúr
oft verið nefnt við mig og meira á
síðasta ári en áður. Kannski vegna
þess að ég hef verið meira áberandi
á þessu sviði. Ég hef nú hugleitt
hvort væri áhugavert að skipta um
starfsvettvang og hætta í akademíunni
og fara í stjómmálabaráttu. Ég er
hins vegar ánægður 1 starfi mínu við
Háskóla íslands, þetta er fjölbreytt og
áhugavert starf. Ég er fúllsáttur við
að sinna því áfram, að öllu óbreyttu,"
segir Stefán.
Víldu úagga nfður
pjafnaðanal
Á árum Páls Skúlasonar 1 rektorsstól
nálguðust nokkrir einstaklingar úr
starfsliði Háskólans hann og óskuðu
þess að hann léti Stefán hætta skrifúm
sínum um ójöfnuð í landinu. „Þetta
gerðist í hita leiksins og það var ansi
dapurlegt af mönnum sem hafa jafnvel
sagst vera talsmenn akademísks frelsis
og sjálfstæði háskólarannsókna,"
segir Stefán. „En ég tel að það hafi
verið mistök hjá viðkomandi aðilum
að gera þetta. Ferð þeirra skilaði
engum árangri, hvorki fyrir þá né
aðra. Þetta tilheyrir fortíðinni og ég er
ekkert að velta mér upp úr þessu. Það
má alveg liggja í gleymskunni hverjir
þessir menn voru.“
Stefán Olafsson, prófessor í
félagsfræði við Félagsvisindadeild
HÍ, er umdeild persóna í íslensku
þjóðlífi. Hœgri menn finna honum
allt til foráttu á meðan vinstri menn
fagna rannsóknum hans. Sjálfur
segist hann engan sérstakan áhuga
hafa á þátttöku i stjórnmálum.
Steindór Grétar Jónsson rteddi
við Stefán um misskiptingu í
þjóðfélaginu, framtíð Islands og
tilraunir andstœðinga hans til að
þagga niður í honum.
„Ég fór að láta meira í mér heyra í
byrjun síðasta árs og meginástæðan
fyrir því var að ég var kominn
með mikið af athyglisverðu efni
sem mér þótti eiga erindi inn í
þjóðmálaumræðuna," segir Stefán.
„Fólk hefúr kannski ekki verið nógu
meðvitað um hvað er að gerast í
þjóðfélaginu. Ég gaf því út dálítið af
efni um skattamál og tekjuskiptingu,
ekki síst til að fá viðbrögð við því
og koma umræðunni af stað. Það er
gagnlegt fyrir mig í mínu fræðastarfi
svo að mín endanlega afgreiðsla geti
verið þroskaðari."
Helstu niðurstöður úr rannsóknum
Stefáns eru þess efnis að ójöfnuður
hafi aukist í þjóðfélaginu.
„Meginstefið í því sem ég hef verið
að segja er að þessi ójafnaðaráhrif
komi eftir að búið er að skattleggja
tekjur. Tekjuskiptingin, aðallega
atvinnutekjur fyrir skatta, hefur ekki
breyst mikið, en tekjuskiptingin eftir
skatta hefur breyst mikið fyrir áhrif
skattakerfisins. Þar er sérstaklega
tvennt sem hefur haft áhrif, rýmun
skattleysismarkanna og hins vegar
upptaka fjármagnstekjuskatts.
Samanlagt hafa þessi þættir aukið
Tekjuhópar - tíundlr (deciles): Skattar 1996 Skattar 2004 VÖxtur»%
I - Lægstu 10% 9.900 163.000 1546,5
II 90.300 454,000 402,8
III 231.600 711.000 207,0
IV 372.900 963.000 158,2
V 512.900 1.198.000 133,6
VI 652.600 1.432.000 119.4
VII 813.900 1.698.000 108,6
h/III 1.006.700 2.014.000 100,1
IX 1.289,400 2.505.000 94,3
X * Haestu 10% 2.232.400 4.159,000 86,3
Meöaltal 721.300 1.530.000 112,1
Heimlld: Stefán Ólafsson (2006), ,3reytt tekjuskiptirvcj lslendinoa*
Þróun skattheimtu t olikum tekjuhopum. Upphaedlr beinna skatta (tekju* og etgnaskatta
fjölskyldna). Meðalupphæd f tekjutiundarhópum og vöxtur fra 1996 ttl 2004,
skattbyrði lágtekjufólks, en minnkað
skattbyrði hátekjufólks,” segir
Stefán.
Framlag Hannesarekki
fræðilegt
Stefán hefur hlotið gagnrýni fyrir
rannsóknir sínar og verið sagður
ganga erinda stjómarandstöðunnar.
„Einhverjir halda að ég sé að gera
þetta í pólitískum tilgangi,“ segir
Stefán. „Það er alrangt. Ég er ekkert
í pólitík og hef engan áhuga á því
að vera þar. Ef ég hefði brennandi
áhuga á því væri ég starfandi í
pólitík og hef þó fengið tækifæri til
að starfa þar. Fyrir mér vakir það
eitt að leggja raunhæfara mat á þá
þróun sem hefur orðið á þjóðfélaginu.
Þjóðmálaumræða, viðbrögð og
gagnrýni á verk mín era allt gagnlegir
Stefán Ólafsson, prófessor.
Ljósmyndari: Birgir Freyr Birgisson
þætti í rannsóknum mínum."
Stefán segir þó gagnrýnina mis-
gagnlega. „Ég hef haft áhuga á að
sjá hvemig aðrir meta gögnin mín og
hvað þeir segja og skrifa. Þá hef ég
minnst gagn haft af því sem Hannes
Hólmsteinn Gissurarson hefur
sagt. Hans framlag hefúr ekki verið
fræðilegt, enda hefur hann ekki lagt
sig eftir talnalegum staðreyndum
gegnum tíðina. Hans vettvangur hefur
meira verið stjómmálaheimspeki
og stjómmálabarátta. Einnig hefúr
mér fimdist hann fara með mikið af
rangfærslum um það sem ég hef gert
og það sem fyrir mér vakir,“ segir
Stefán.
Stefán segir þó hugmyndina um að láta
til sín taka á vettvangi stjómmálanna
Fátæktervandamál
„Það er dálítið forpokað og gamaldags
viðhorf hjá stjómvöldum að ætla að
tala fátækt á Islandi út úr heiminum
eins og hún sé ekki til,“ segir Stefán.
„Það reyna stjómvöld hvergi á
Vesturlöndum að gera. Til dæmis
í Bandaríkjunum, þar sem fátækt
er þrisvar til fjóram sinnum meira
vandamál er hér. Þar ganga stjómvöld
alla leið 1 að birta upplýsingar og gögn
um fátækt og draga ekkert undan.
Alls staðar í Evrópusambandinu era
stjómvöld með virk markmið og
stefnumótun til að vinna gegn fátækt
og neikvæðri þróun í þjóðfélaginu.
Margt hefúr gengið vel á íslandi
og menn þurfa ekki að bera neinn
kinnroða af þessu vandamáli.“
Stefán vinnur um þessar mundir að
tveimur verkefnum. Annað er stór
rannsókn á vinnu íslenskra heimila,
vinnumagni og -álagi, verkaskiptingu
á heimilum og heildarvinnuálagi
beggja foreldra, annars vegar við
launaða vinnu og hins vegar við
heimilisstörf. „Þarna er komið mikið
inn á árekstra heimilis- og atvinnulífs.
Ég vinn verkefnið með Kolbeini
Stefánssyni, en við skrifúðum
saman bók um hnattvæðingu og
þekkingarþjóðfélag," segir Stefán.
„Hitt verkefnið er bók um
þjóðfélagsbreytingar á Islandi sem
241 Stúdentablaðið