Hugur - 01.01.2000, Qupperneq 61

HUGUR
Tilraun um styrk
59
Um þetta vitnar textabrot í upphafi seinni hlutar Sifjafrœði siðferð-
isins: „Það var í safni kjarnyrða sem hét Mannlegt, alltof mannlegt
sem ég setti hikandi í fyrsta sinn fram hugmyndir mínar um uppruna
siðferðisfordóma ... “ í þeirri bók, sem með réttu má kalla fyrstu
kjarnyrðabók Nietzsches, segir hann sálir veikbyggðra og valdalausra
manna hafa getið af sér hugtakið illt.23 Skömmu síðar segir hann í
Morgunroða: „Er það ekki dæmigert fyrir almúgasálir að halda and-
stæðinginn ávallt illan?“24 Og í Svo mœlti Zaraþústra má lesa eftirfar-
andi varnarorð: ,,„Óvinur“ skuluð þið segja en ekki „illmenni;“ „sjúkl-
ingur“ skuluð þið segja en ekki „þrjótur;“ „kjáni“ skuluð þið segja en
ekki „syndari.““25 Það er síðan í Handan góðs og ills sem finna má
slípaða skilgreiningu Nietzsches á þrælauppreisn siðferðisins, en þar
má sjá hvernig sálfræðin í tvíþættri smánun andstæðingsins-hann
sem er sagður bæði andsnúinn manni og illur-byrjar að taka á sig
áþreifanlega mynd í sagnfræðilegu, ekki síður en trúarlegu umhverfi.
Það er þó ekki fyrr en í fyrstu ritgerð Nietzsches í Sifjafrœði
siðferðisins sem hugmynd hans um þrælauppreisnina í siðferðinu fær
yfirgripsmikla meðhöndlun. Þar virðist Nietzsche öðlast dýpri skiln-
ing á sköpun siðferðisins, ekki síst vegna þeirrar orðsifjafræðilegu
rannsóknar sem hann gerir á hugtökum yfir hið góða í þýsku, grísku,
latínu og gelísku.
Samkvæmt greinargerð Nietzsches í Sifjafrœði siðferðisins má
rekja fyrsta gildismat mannkynssögunnar til mennskrar valdaklíku
sem vísaði til sjálfrar sín með jákvæðum hætti. Við gætum kallað
þetta fyrirbrigði sjálfhverft gildismat. Þessi hugmynd um sjálfskvikn-
un er grundvallarþáttur í greinargerð Nietzsches og er grundvallarþáttur
í sjálfu valdi og eða styrk þessarar manngerðar. Seinna klofnaði há-
klíkan í flokk bardagamanna og prestastétt og þar sem prestarnir nutu
fulltingis alþýðunnar, fordæmdu þeir dygðir þess sterka manns sem
ríkti yfir öðrum. Fordómar prestanna voru ekki byggðir á hlutlausu
mati, því takmark þeirra-meðvitað eða ómeðvitað-var að veikja þá
sem sterkari voru „og þeir upphefja sjálfa sig eingöngu til þess að
23 Sami: Menschliches, Allzumenschliches, I § 45, KSA, 4. hluti, 2. bindi, s. 65-66.
24 Sami: Morgenröte, 1 § 26, KSA, 5. hluti, 1. bindi, s. 32-33.
25 Sami: Svo mœlti Zaraþústra, þýð. Jón Árni Jónsson, Háskólaútgáfan, Reykjavík,
1996, s. 63.