Heilbrigðismál - 01.12.1984, Blaðsíða 23

Smárafhlöður og slys
af þeirra völdum
Grein eftir Pröst Laxdal
Með aukinni rafeindatækni hafa
ýmis raftæki orðið mun fyrirferð-
arminni en áður og rafhlöður í slík
tæki jafnframt minnkað. Að und-
anförnu hafa birst greinar í erlend-
um læknatímaritum um börn sem
gleypt hafa smárafhlöður. Hér hefur
fyrst og fremst verið um að ræða
rafhlöður úr myndavélum, úrum og
heyrnartækjum, en í síauknum mæli
úr alls konar tölvuspilum, sem hvar-
vetna ryðja sér til rúms, ekki síst
meðal barna og unglinga.
Síðustu mánuði hefur verið komið
með um tuttugu börn sem gleypt
hafa smárafhlöður á sjúkrahús hér á
landi. Þessi börn voru flest á fyrsta
eða öðru ári. í öllum tilfellum hefur
farið betur en á horfðist, en rétt
þykir að vekja athygli á þessu, þar
sem hættur eru meiri við að gleypa
slíkar rafhlöður en marga aðra að-
skotahluti.
Rafhlöður, eins og þær sem börn-
in gleyptu, eru flestar svipaðar að
gerð. Við botninn er neikvæð
hleðsla, þar sem zínk breytist í zínk-
oxíð, en við lokið er jákvæð hleðsla,
þar sem kvikasilfursoxíð breytist í
kvikasilfur. Stundum er silfur eða
mangan notað í stað kvikasilfurs.
Inni í rafhlöðunum eru einangrunar-
efni, og einnig elektrolýtalausnir,
sem eru mjög basískar. Af þessum
efnum virðist mest hætta stafa af
kvikasilfurssamböndum, einkum
kvikasilfursoxíði sem auk eiturverk-
unarhættu er mjög ætandi. Banvænn
skammtur þess er ekki þekktur.
Hins vegar innihalda sumar raf-
hlöður kvikasilfursklórið sem er
mun eitraðra, banvænn skammtur
talinn 0,5—4 grömm. Þá þarf mjög
lítið magn af hinum sterku lútefnum,
eins og kalíumhýdroxíði til að valda
sári á görn á stuttum tíma. Talið er
mjög líklegt, að þessar lausnir losni
úr rafhlöðunum að meira eða minna
leyti, þótt yfirborð þeirra rofni ekki,
svo að greinilegt sé. Hins vegar
þynnast þessi efni í garnasafanum og
er því mesta hættan á drepi, ef raf-
hlaðan situr einhvers staðar föst og
efni þessi komast í beina snertingu
við slímhúð. Auk þessa kentur þá
einnig til greina sármyndun af þrýst-
ingi einum saman. í fjórða lagi pr
talið hugsanlegt, að rafstraumur frá
slíkum rafhlöðum geti valdið sár-
myndun í aðliggjandi slímhúð. Er
því, auk beinnar kvikasilfurseitrun-
ar, nokkur hætta á sármyndun.
Talið er, að rafhlaða þurfi að vera
a.m.k. 20 millimetrar í þvermál, til
að verulegar líkur séu á, að hún
festist í vélinda. Ef aðskotahlutur
festist í vélindanu, þarf að ná honum
þaðan hið fyrsta, þar sem sármynd-
un á vélinda vegna þrýstings getur
orðið á ótrúlega stuttum tíma. Flest-
ir telja magaspeglun heppilegasta til
að ná rafhlöðum úr vélinda, þar sem
mikilvægt sé að sjá, hvort vefja-
skemmdir séu byrjaðar. Algengast
er þó að röntgenmynd sýni að smá-
rafhlaðan sé komin niður í maga
þegar komið er með börnin á sjúkra-
hús. Er þá yfirleitt óhætt að láta
hana halda áfram niður eftir melt-
ingarvegi. Tilgangslaust er að gefa
uppsölulyf og jafnvel óæskilegt.
Hins vegar gæti hjálpað að gefa lyf
sem drægju úr áhrifum magasýru og
flýttu fyrir magatæmingu. Eftir að
rafhlaðan er komin niður úr maga,
má gefa laxerolíu til að hraða ferð
gegnum þarma.
Meta þarf í hverju tilviki, hvort
óhætt sé að senda barn strax heim af
sjúkrahúsi, en hins vegar þarf að
fylgjast vel með hugsanlegum fylgi-
kvillum. Athuga þarf allar hægðir.
Ef rafhlaðan hefur ekki skilað sér
eftir viku, er ástæða til að taka aðra
röntgenmynd til að athuga, hvort
rafhlaðan sé enn í meltingarvegi. Ef
hún er koniin niður í ristil, er væn:
legasta leiðin til að ná henni út að
gefa stólpípu.
Þótt tiltölulga lítil hætta sé á fylgi-
kvillum eftir að innbyrða smá raf-
hlöður, svo framarlega sem þær
komast niður í maga, geta slíkir
fylgikvillar orðið mjög alvarlegir og
fyllsta ástæða er til að fylgjast vel
með þessum börnum.
Gildir í þessu sem öðru, að betra
er að byrgja brunninn áður en barn-
ið er dottið ofan í. Sumum tölvuspil-
um fylgir innsigli sem festa skal yfir
rafhlöðulokið, svo að torveldara
reynist að ná rafhlöðunum úr, en
slíkar varúðarráðstafanir virðast of
oft sniðgengnar. Aldrei skyldi leyfa
börnum að leika sér með litlar
hnapparaflilöður og ættu þær aldrei
að liggja á glámbekk. Brýna þarf
fyrir almenningi, að hér er hættu-
valdur á ferð.
Heimildir:
Ólafur Gísli Jónsson og Pröstur Laxdal:
Rafhlöðuslys. Læknablaðið, 70, 51-53, 1984.
T. L. Litovitz: Button Battcry Ingcstions.
A. Rcvicw of 56 Cascs. JAMA 1983, 249:
2495-500.
Upplýsingar frá Landakotsspítala, Land-
spítalanum, Borgarspítalanum og Fjórðungs-
sjúkrahúsinu á Akurcyri, ágúst 1984.
Þröstur Laxdal er bamalæknir viö
Bamadeild Landakotsspítala og dós-
ent viö Læknadeild Háskóla íslands.
HEILBRIGÐISMÁL 4/1984 23