Heilbrigðismál - 01.12.1984, Blaðsíða 28

Rannsóknir í heilsugæslu:
Heilsufar miðaldra kvenna
Grein eftir dr. Jóhann Ág. Sigurðsson
Miklar framfarir hafa orðið í rann-
sóknum í heilsugæslunni. Þar er þó
geysimargt ókannað. Stuðst er við
margs konar rannsóknaraðferðir og
er faraldsfræði ein þeirra. Með slík-
um rannsóknum er hægt að fá gagn-
legar upplýsingar um almennt
heilsufar fólks, tíðni ýmissa sjúk-
dóma, eða byrjunareinkenni þeirra.
Rannsóknir þessar geta því verið
mjög gagnlegar, einkum fyrir heim-
ilislækna og annað heilbrigðisstarfs-
fólk sem stundar fólk utan sjúkra-
húsa. Hér á eftir verður greint frá
hóprannsóknum á miðaldra konum í
Gautaborg og sambærilegum athug-
unum. Verður einkum fjallað um
blóðleysi, fitudreifingu og sökkmæl-
ingu.
Rannsóknin hófst árið 1968 og
voru þá í upphafi skoðaðar 1462
konur í fimm mismunandi aldurs-
hópum (38, 46, 50, 54 og 60 ára).
Urtakið var valið með tölfræðilegum
aðferðum og þessir hópar taldir
marktækir fyrir konur á svipuðum
aldri á öllu svæðinu. Athugaðir voru
félagslegir, sálfræðilegir og heilsu-
farslegir þættir. Konunum var fylgt
eftir í 12 ár með reglubundnum
skoðunum og skráningu á dánaror-
sökum hefur verið haldið áfram yfir
15 ár.
Niðurstöður þessarar rannsóknar
hafa þegar verið birtar í meira en
200 vísindagreinum og 12 doktorsrit-
gerðum. Rannsókn þessi hefur frá
upphafi verið undir umsjón Calle
Bengtsson prófessors. Tveir íslend-
ingar, er stunduðu sérnám í heim-
ilislækningum í Gautaborg, tóku
þátt í rannsókninni.
Blóðleysi
Umfangsmiklar rannsóknir frá
1962 sýndu að 25-30% kvenna á
aldrinum 16—46 ára mældust lágar í
blóði, eða eins og nefnt hefur verið
hér á landi þjáðust af blóðleysi
(hemoglobin undir 120 grömmum í
lítra). Orsök þessa blóðleysis var í
flestum tilvikum járnskortur, sem
einkum stafaði af óvenju miklum
tíðablæðingum.
í hóprannsókninni 1968-69 kom
hins vegar í ljós að algengi blóðleysis
var aðeins 5%. Framhaldsrannsókn-
ir sýndu að orsakir þessara breytinga
voru meðal annars: Aukin neysla á
járnríkri fæðu, aukin C-vítamín
notkun (það eykur frásog járns eða
nýtingu þess úr fæðunni í líkaman-
um), aukin notkun getnaðarvarnar-
pillunnar (við það minnka venjulega
blæðingar) og aukin notkun á
járnlyfjum, m.a. á meðgöngutíma.
Árin 1980 og 1981 varð aftur vart við
aukna tíðni blóðleysis hjá konum frá
35 ára til 50 ára. Skýringin er talin
vera sú að konur á þessum aldri nota
gjarnan lykkjuna sem getnaðarvörn,
en þá verða tíðablæðingar meiri.
Offita
Of mikil fitusöfnun á sér stað í
líkamanum þegar orkuneyslan úr
fæðunni verður meiri en heildar-
brennslan sem þarf til nauðsynlegra
efnaskipta, vinnu og hreyfingar. Vit-
að er að náið samband ríkir milli
offitu og sálræns og líkamlegs heilsu-
fars. Umfangsmiklar athuganir voru
því gerðar á þessum sænska úrtaks-
hópi varðandi mataræði, fituefna-
skipti og heilsufar. Miðað við svo-
nefndan Broca-stuðul voru 10-30%
kvenna á aldrinum 44—66 ára of
feitar við upphaf rannsóknarinnar
og jókst hlutfallið með aldri. Á síð-
ustu árum hefur hins vegar orðið sú
breyting á að dregið hefur úr offitu
samkvæmt ofannefndri skil-
greiningu. Til dæmis voru 38 ára
konur sem rannsakaðar voru 1980—
81 um 2 sm hærri vexti en samsvar-
andi aldurshópur 12 árum áður, en
meðalþyngd þessara hópa var sú
sama. Athyglisvert er að feitu kon-
urnar borða oftast minna en þær
grennri. Orkueyðslan, það er
brennslan, var einnig lægri hjá þétt-
holda konum, borið saman við þær
sem þóttu spengilegri í vextinum.
Ljóst er því að hjá feita fólkinu eru
það hlutföllin á milli orkuneyslu og
brennslu sem skipta mestu máli og
eru þeim feitu í óhag.
í fjölda rannsókna hefur verið
sýnt fram á aukna sjúkdóma- og
dánartíðni hjá ungum, afar feitum
einstaklingum. Athuganir á meðal-
feitum einstaklingum, eða þeim sem
eru nokkrum kg yfir meðaltali í lík-
amsþyngd, hafa hins vegar gefið mis-
munandi niðurstöður. Það hefur því
lengi verið ljóst að líkamsþyngd,
þyngdarstuðull, eða ýmsar aðrar
hefðbundnar mannfræðirannsóknir,
svo sem mælingar á þykkt húðfitu,
eru ekki sérlega nákvæmar mæliað-
ferðir til þess að segja um það hvort
ákveðinn einstaklingur sé í vissum
áhættuhóp eða ekki.
Kvenleg fitudxeifing. Fitan safnast
gjaman á lendar og læri, en minna
á handleggi eða búk. Lenda- og
lærafita er hugsanlega talin gegna
veigamiklu hlutverki sem forða-
fita fyrir brjóstmylkinga. Erfitt er
að ná þessari fitu af með megrun.
4
28 HEILBRIGÐISMAL 4/1984