Fréttablaðið - 23.02.2010, Blaðsíða 16

16 23. febrúar 2010 ÞRIÐJUDAGUR
FRÁ DEGI TIL DAGS
greinar@frettabladid.is
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík SÍMI: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRAR: Arndís Þorgeirsdóttir arndis@frettabladid.is, Kristján Hjálmarsson, kristjan@frettabladid.is Trausti Hafliðason trausti@frettabladid.is og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál) hdm@frettabladid.is
MENNING: Páll Baldvin Baldvinsson fulltrúi ritstjóra pbb@frettabladid.is HELGAREFNI: Anna Margrét Björnsson amb@frettabladid.is og Sigríður Björg Tómasdóttir sigridur@frettabladid.is ALLT OG SÉRBLÖÐ: Roald Eyvindsson roald@frettabladid.is og Sólveig Gísladóttir solveig@frettabladid.is
ÍÞRÓTTIR: Henry Birgir Gunnarsson henry@frettabladid.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Kolbrún Ingibergsdóttir kolbrun@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 miðlar ehf. STJÓRNARFORMAÐUR: Ingibjörg S. Pálmadóttir FORSTJÓRI OG ÚTGÁFUSTJÓRI: Ari Edwald
RITSTJÓRI: Jón Kaldal jk@frettabladid.is AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Steinunn Stefánsdóttir steinunn@frettabladid.is
Fréttablaðið kemur út í 90.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt
að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu
formi og í gagnabönkum án endurgjalds. Issn 1670-3871
Á sunnudaginn voru 33 óbreytt-ir borgarar drepnir í loftár-
ásum NATO-herja í suðurhluta
Afganistan. Meðal hinna látnu
voru konur og börn og hefur rík-
isstjórn Afganistans þegar for-
dæmt atvikið, en loftárásirn-
ar voru liður í nýrri „stórsókn“
NATO í Afganistan. Þar hefur
Obama Bandaríkjaforseti og frið-
arverðlaunahafi Nóbels fjölgað í
herliði Bandaríkjanna og önnur
NATO-ríki hafa fylgt eftir. Með
aðild sinni að NATO er Ísland og
hefur lengi verið beinn þátttak-
andi í hernaðinum í Afganistan,
þar með talið morðum og ofbeld-
isverkum á konum og börnum.
Ástæða er til að velta því fyrir
sér hvort ekki eigi að taka þá
stefnu til gagngerrar endurskoð-
unar.
Stríðið í Afganistan hefur nú
bráðum staðið í níu ár. Stórsóknin
sem núna er hafin hefur þann til-
gang að koma í veg fyrir uppgjöf
sem annars blasti við. Skærulið-
ar talíbana hafa aldrei verið öfl-
ugri síðan þeir voru hraktir frá
völdum 2001; í fjórum fimmtu
hlutu landsins eiga árásir vopn-
aðra vígamanna sér stað oftar en
einu sinni í viku og nú í janúar
gerðu talíbanar árás á höfuð-
borgina Kabúl. Sjálf ríkisstjórn
landsins situr í fölsuðu umboði
þar sem seinustu forsetakosn-
ingar voru gagnrýndar af eft-
irlitsmönnum víða um lönd. Þó
að ríkisstjórn Afganistans sitji í
skjóli Bandaríkjanna tókst þeim
ekki að koma í veg fyrir víðtækt
kosningamisferli Karzais forseta
til að tryggja eigið endurkjör í
ágúst síðastliðnum. Á hinn bóg-
inn þiggja NATO-herirnir umboð
sitt frá afgönsku ríkisstjórninni
en hún hefur enga stjórn á þeim
og hefur ítrekað gagnrýnt fram-
ferði þeirra. Því er ekki hægt
að tala um eitt yfirvald sem fari
með lögsögu yfir Afganistan; það
er misheppnað ríki. Samkvæmt
alþjóðlegum rannsóknum er það
næstspilltasta land heimsins
og barnadauði er þar meiri en í
nokkru öðru ríki. 52% af þjóðar-
tekjum koma af fíkniefnasölu, en
henni hafði nánast verið útrýmt
árið 2000.
Hernaður NATO í Afganistan
hefur það yfirlýsta markmið að
styðja við bakið á ríkisstjórn sem
flestar ríkisstjórnir bandalagsins
hafa þó gagnrýnt fyrir kosninga-
svik. Sjálf hefur þessi ríkisstjórn
þó ekkert að segja varðandi fram-
kvæmd hernaðarins sem á í orði
kveðnu að vera henni til aðstoð-
ar. Engin tengsl eru lengur á milli
talíbana og al-Kaída þannig að
ekki er hægt að tengja hernaðinn
í Afganistan lengur við hið illskil-
greinda „stríð gegn hryðjuverk-
um“. Stríðið er borgarastyrjöld
sem hafin var að tilstuðlan öflug-
asta stórveldis veraldar og er við-
haldið af því, enda þótt árangur-
inn af því hafi verið lítill.
Aðkoma NATO að stríðinu
er öll hin furðulegasta. Þegar
Bandaríkin réðust inn í Afgan-
istan árið 2001 flykktu NATO-
ríki sér að baki innrásinni enda
þótt hún hefði ekki verið borin
undir bandalagið. NATO tók síðan
að sér að létta á Bandaríkja-
her þegar hann réðst inn í Írak
2003 og veitti jafnframt óbein-
an stuðning við hernám Íraks
sem þó hafði verið gagnrýnt af
leiðtogum margra ríkisstjórna
bandalagsins. Hernám Afganist-
an hefur æ síðan verið samstarfs-
verkefni Bandaríkjanna og NATO
en allar ákvarðanir þó teknar af
Bandaríkjastjórn. Þessi hernað-
ur tengist mörgum illræmdustu
glæpaverkum Bush-stjórnarinn-
ar undanfarin áratug, ólöglegri
fangavistun í Guantanamo, leyni-
fangelsum CIA og pyntingum á
stríðsföngum. Eigi að síður hafa
önnur NATO-ríki aldrei gengið
svo langt að leggja til að banda-
lagið dragi sig úr þessu stríði.
Meðal ríkja sem gætu átt frum-
kvæði að því er Ísland en ríkis-
stjórn Íslands hefur til þessa stutt
hernaðinn á vettvangi NATO, t.d.
á fundinum í Rúmeníu vorið 2008
þar sem þáverandi forsætisráð-
herra og utanríkisráðherra töldu
ástæðu til að leigja einkaþotu til
að geta farið og stutt við fram-
takið.
Núna liggur fyrir Alþingi til-
laga að rannsókn á tildrögum
þess að Ísland lýsti yfir stuðn-
ingi við innrás Bandaríkjanna í
Írak. Full ástæða er til að taka
þá ákvörðun til ítarlegrar rann-
sóknar. Þar með er þó ekki nóg
að gert. Einnig þarf að taka til
rækilegrar athugunar með hvaða
hætti þær ákvarðanir hafa verið
teknar sem gert hafa íslensku
þjóðina að beinum þátttakanda í
stríðsátökum í Afganistan. Slík-
ar ákvarðanir hafa nefnilega ekki
verið bornar undir Alþingi Íslend-
inga og svo sannarlega ekki undir
íslensku þjóðina. Það væri jafn-
vel nærtækara mál fyrir íslensku
þjóðina að kjósa um heldur en
hvort vextir af tilteknu erlendu
láni eigi að vera prósentinu hærri
eða lægri, fastir eða fljótandi.
Víg í okkar nafni
Afganistan
SVERRIR JAKOBSSON
Í DAG |
JÓN SIGURÐSSON
UMRÆÐAN
Jón Sigurðsson skrifar um
söguritun
Ritun sögu Seðlabanka Íslands fyrir hálfrar aldar afmæli
stofnunarinnar er opinbert verk-
efni og óþarft að dylgjur séu
um það. Síðsumars 2007 leitaði
bankastjórn til mín um að taka
saman heimildir og gögn verk-
inu til undirbúnings, en þetta hafði lengi verið til
umræðu innan bankans. Ég vann að þessu í hluta-
starfi frá september til ársloka 2007 og skilaði
því þá af mér. Þá var sú mynd komin á verkið að
bankastjórn bað mig að halda áfram, og var skip-
uð ritnefnd til að fylgja málinu eftir. Ég hélt því
áfram í samstarfi við ritnefndina allt árið 2008.
Launagreiðslum lauk í árslok 2008 og verkið var
afhent fullbúið um vorið 2009.
Þetta rit um sögu Seðlabanka Íslands er hugsað
sem yfirlitsrit fyrir almenning. Í megindráttum er
þetta skýrsla um atburði og ákvarðanir sem einnig
geti hentað fræðimönnum til frekari efnisvinnslu.
Kaflar fjalla um sérstök svið starfseminnar og
nokkur mikilvægustu fyrirbæri seðlabankafræða
eru kynnt mjög lauslega. Fylgt er atburðum og
ákvörðunum í íslensku fjármálakerfi ár fyrir ár.
Í aðalatriðum fjallar verkið um sögu Seðlabanka
Íslands frá því stofnunin var aðskilin frá Lands-
banka Íslands árið 1961. Auk þess er rakin saga
íslenskra seðla og myntar lengra aftur og nokkrir
aðrir þættir einnig. Ritnefnd hefur tvívegis lesið
verkið yfir og ég gert breytingar í framhaldi af
athugasemdum hennar. Efni verksins lýkur við
árslok 2008 og er verkið 356 blaðsíður lesmál í A4
broti.
Fyrir þetta verk fékk ég rúmlega 233 þús. kr. á
mánuði síðustu fjóra mánuði ársins 2007 og tæp-
lega 239 þús. kr. á mánuði allt árið 2008. Mér var
sagt að þetta væri nærri launum framhaldsskóla-
kennara en ég lagði ekki mat á það, enda verkefn-
isvinna í hlutastarfi og skil á mína ábyrgð. Mér
vitanlega hafa ekki verið teknar frekari ákvarð-
anir um afdrif verksins, en það stendur fyrir sínu
nú þegar í bókasafni Seðlabanka Íslands svo langt
sem það nær. Aftur á móti lýkur frásögu þess í
miðjum klíðum atburða, þannig að eitthvað þarf
að vinna frekara að því, útvega myndir o.fl., ef
almenn útgáfa verður að ráði.
Ég legg auðvitað ekki mat á ákvarðanir banka-
stjórnar og ekki er ég dómari um eigið verk.
Höfundur er fyrrverandi seðlabankastjóri og lekt-
or við Háskólann í Reykjavík.
Ritun sögu Seðlabanka Íslands
Þurru tárin
Eitt af skilyrðunum sem bresk og
hollensk stjórnvöld setja fyrir nýjum
Icesave-samningum er samstaða
hérlendis. Hermt er að formaður
Sjálfstæðisflokksins taki ágætlega í
nýjar hugmyndir um samningana en
formaður Framsóknarflokksins er enn
tregur í taumi. Í heitu pottunum var
sú skoðun reifuð að atburðarásin sé
farin að draga dám af goðafræð-
inni, þegar æsir freistuðu þess
að endurheimta Baldur frá
Hel. Hún féllst á að láta hann
af hendi ef allir hlutir heims,
lifandi og dauðir, legðust
á eitt og grétu Baldur.
Það strandaði á Loka
Laufeyjarson í gervi tröllkonunnar
Þakkar, sem grét ásinn þurrum tárum.
Og Baldur fór því ekki fet.
Ítarlegt
Sigríður Ingibjörg Ingadóttir alþingis-
maður lagði fram fyrirspurn fyrir fjár-
málaráðherra um skipan í stjórnir fyr-
irtækja á vegum ríkisbankanna. Spurði
hún meðal annars hver skipting þeirra
væri eftir kyni. Fjármálaráðuneytið
sendi bönkunum bréf og
óskaði eftir þessum upp-
lýsingum. Íslandsbanki lét
ekki segja sér það tvisvar
heldur rakti nöfn allra
stjórnarmanna á
sínum vegum og
kyngreindi þá, væntanlega til að koma
í veg fyrir misskilning.
Úr einu starfi í annað
Gunnar Birgisson, fyrrverandi bæjar-
stjóri, fór halloka í prófkjöri Sjálfstæð-
isflokksins í Kópavogi á laugardag.
Gunnar var þögull sem gröfin eftir
ósigurinn og gaf ekki færi á neinum
viðtölum um helgina. Í gær rauf Gunn-
ar loksins þögnina á vefmiðlinum
Pressunni. Það fór svo sem vel á því,
því sama dag hóf Þór Jónsson störf
á Pressunni. Hann starfaði áður sem
upplýsingafulltrúi Kópavogsbæjar og
er því þaulvanur í að koma sjónarmið-
um Gunnars Birgissonar á framfæri.
bergsteinn@frettabladid.is
Viðarhöfða 6 - Reykjavík / Bæjarhrauni 12 - Hafnarfirði
www.sindri.is / sími 575 0000
Verslanir
PI
PA
R\
TB
W
A
•
S
ÍA
•
9
22
30
DCD945B2
Öflug 12 V borvél m. höggi
3ja gíra, 0-450/1200/1800
Hersla 44 Nm.
2x2,6 Ah Ni-Mh rafhlöður.
40 mín. hleðslutæki.
Taska fylgir.
Borvél m. höggi 12 V
66.900
Áður kr. 79.900
TILB
OÐ
N
ú er svo komið að varla er rætt um gjaldmiðil lands-
ins öðruvísi en í félagsskap við orðin bönn og höft.
Á Alþingi í gær viðraði til dæmis Ragnheiður Rík-
harðsdóttir, þingkona Sjálfstæðisflokksins, þá hug-
mynd að ef til vill væri orðið tímabært að banna
sveitarfélögum að taka lán í annarri mynt en í íslenskum krón-
um.
Þetta er sá veruleiki sem Íslendingar búa við. Krónan er við
svo slaka heilsu að hún lifir ekki á frjálsum markaði, heldur þarf
að slá um hana höftum, boðum og bönnum.
Um tvö ár eru liðin frá því gengi krónunnar tók lóðrétta stefnu
niður á við. Þegar fallið stöðvaðist höfðu helstu gjaldmiðlar
heims hækkað um tugi prósenta gagnvart krónunni. Í febrúar
fyrir tveimur árum kostaði til að mynda einn Bandaríkjadollar
66 krónur. Í gær kostaði hann 129 krónur.
Nánast hvert einasta heimili og fyrirtæki landsins hefur orðið
fyrir verulegum búsifjum af völdum þessa minnsta sjálfstæða
gjaldmiðils heims. Bæði þau sem eru með verðtryggð lán og hin
sem skulda í erlendri mynt. Í fyrra tilvikinu hefur verðbólgan
hlaðið stórfelldri og óafturkræfri hækkun á höfuðstóli lána. Í
því síðara hafa í mörgum tilfellum skuldir og afborganir tvö-
faldast.
Krónan er sérstakt fyrirbrigði meðal gjaldmiðla heimsins að
öðru leyti en að vera sá minnsti. Hún er í raun og veru tvær
myntir. Annars vegar óverðtryggða krónan, sem kemur inn á
launareikningana okkar, og hins vegar verðtryggða krónan, sem
hvílir á húsakynnum okkar og hækkar í takt við verðbólguna
ólíkt hinni.
Þeir eru til sem telja að verðtryggingin sé vandamálið en ekki
sjálfur gjaldmiðillinn. Staðreyndin er þó sú að krónan er ekki
nothæf án verðtryggingarinnar. Án hennar yrði ekki hægt að
tryggja lífeyri og annan sparnað í krónum.
Í öðrum löndum féllu bankar með tjóni fyrir þá sem áttu í þeim
hlutafé eða innistæður eftir atvikum. Hér féllu bankar og auk
eigenda þeirra töpuðu líka hinir sem áttu ekki neitt í bönkunum
né í öðrum fyrirtækjum.
Allir fasteignaeigendur hafa mátt þola stórfellt eignatap og aukn-
ar álögur, líka þeir sem hafa lifað spart og af skynsemi. Orsökin er
krónan. Hún tryggði að höggið lenti miklu víðar en ella.
Um þetta er ekki deilt, frekar en að vegna krónunnar þurfa
vextir að vera hærri á Íslandi en víðast annars staðar. Engu síður,
eftir þær hamfarir sem krónan hefur valdið öllum nema fáein-
um spákaupmönnum, lætur stór hópur fólks eins og hún sé ekki
vandamál.
Þetta stappar nærri sturlun.
Gjaldmiðill landsins er í vondum félagsskap.
Krónuskatturinn
JÓN KALDAL SKRIFAR
Krónan er sérstakt fyrirbrigði meðal gjaldmiðla
heimsins að öðru leyti en að vera sá minnsti. Hún er í
raun og veru tvær myntir.