Fréttablaðið - 05.05.2010, Blaðsíða 39

H A U S
MARKAÐURINN
Ú T T E K T
9MIÐVIKUDAGUR 5. MAÍ 2010
„Bankahrunið er dæmi um það hvað þeir lest-
ir sem fylgt hafa mannkyninu alla tíð geta
leitt okkur í ef við leyfum þeim að ná tökum
á okkur,“ segir Vilhjálmur Egilsson, fram-
kvæmdastjóri Samtaka atvinnulífsins, um
þann lærdóm sem viðskiptalífið getur dregið
af rannsóknarskýrslunni. Hann segir græðgi,
óhóf og hroka hafa verið ofarlega á blaði í
viðskiptalífinu fyrir hrun.
Vilhjálmur segir nauðsynlegt að halda í heiðri
þær dyggðir sem mannkynið hafi á stundum
iðkað, sérstaklega heiðarleika, hófsemi og heil-
brigðan metnað. Hann telur ekki að breyta
þurfi skólakerfinu til að koma í veg fyrir
að viðskiptalífið fari aftur í sömu hjólförin.
„Þetta snýst frekar um stöðu siðferðisboðskap-
ar í samfélaginu,“ segir hann og bendir á að
það skjóti skökku við að á sama tíma og kirkj-
an hafi reynt að halda Íslendingum við efnið
í siðferðismálum hafi hún átt undir högg að
sækja síðustu ár.
Mikilvægt að setja
dyggðir á stall
VILHJÁLMUR Á sama tíma og kirkjan hefur reynt að halda
Íslendingum við efnið í siðferðismálum hefur hún átt undir
högg að sækja. Það skýtur skökku við þegar mikilvægt er
að halda dyggðir í heiðri, að sögn framkvæmdastjóra SA.
MARKAÐURINN/GVA
Viðskiptalíf og hagvísindi hafa fjarlægst
rætur sínar og hafa síðustu ár verið í tak-
mörkuðum tengslum við þann félagslega,
sálræna og andlega veruleika sem forsend-
ur þeirra og líkanagerð þarf að byggjast
á, að sögn dr. Hauks Inga Jónassonar, sál-
greinis og lektors í leiðtoga- og stjórnun-
arfræðum við verkfræði- og náttúrufræði-
svið Háskóla Íslands.
Haukur bendir á að upphaflega hafi hag-
fræðin verið nátengd siðfræði og helstu
spurningar fræðanna tengst siðfræðileg-
um spurningum um frelsi og réttindi fólks.
Það hefur farið minna fyrir þessu á und-
anförnum áratugum. „Oftrú meðal ann-
ars á reiknigetu hefur að vissu leyti slitið
menn lausa frá veruleikanum og þeim fé-
lagslegu, sálrænu og andlegu viðfangsefn-
um sem skipta fólk og samfélag mestu máli.
Það eru takmörk fyrir því að hve miklu leyti
hægt er að fella þann heim inn í útreikn-
inga og það er grunnhyggin heimsmynd
sem smættar allt mannlegt líf niður í ár-
angur og verksækni,“ segir hann. Haukur
bætir við að nytjahyggja ein dugi ekki til að
útskýra þarfir nútímamannsins og að gagn-
legt sé að endursmíða brýrnar á milli þess
siðræna og þess hagræna. „Lykilmenn í við-
skiptalífi og stjórnmálum gleymdu að hugsa
um dyggðina, skylduna og um réttindi ann-
arra,“ segir hann. Haukur heldur því fram
að það hafi verið tilhneiging til að réttlæta
slæma ákvarðanatöku með nytsemdarrök-
um á kostnað virðingar fyrir raunverulegu
innsæi, mikilvægi tilfinninga og þroskuð-
um samskiptum í viðskiptum. Hann rifjar
upp ummæli forstjóra sem situr undir al-
varlegum ámælum í rannsóknarskýrslu Al-
þingis, sem sagðist aftengjast öllum tilfinn-
ingum þegar hann tæki ákvarðanir. „En er
ekki innsæi í viðskiptum grundvallað meðal
annars á tilfinningum. Þessi oftrú á til-
tekna gerð greindar bendir á rof við einn
mikilvægasta þátt í allri ákvarðanatöku –
tilfinninguna.“
Fyrir háskólamenn er margt að læra
af skýrslu rannsóknarnefndar Alþing-
is, að mati Hauks. Í fyrsta lagi þurfi að
endurbæta menntun í verk- og hagvís-
indum og skyldum greinum. Þetta sé þó
ekki séríslenskt vandamál. MIT-háskól-
inn í Bandaríkjunum hafi til dæmis verið
að endurskoða námsskrá sína. Þar á bæ sé
verið að skoða hvernig hægt er að auka
næmi nemenda fyrir siðferðilegri skyldu
sinni sem sérfræðinga. Sams konar rýni
á sér stað hjá Háskóla Íslands. „Sérfræði-
þekking og fagmennska fela í sér að við
beitum sérfræði okkar í þágu þess að
byggja upp gott sam félag. Sérfræðiþekk-
ing er því ekki einkamál eða einkaeign þess
sem hefur hana heldur eitthvað sem sam-
félagið gefur þér kost á að afla þér og við
greiðum til baka með því að vera faglega
treystandi,“ segir Haukur.
Margvísleg önnur gæði skipta máli en
veraldleg, að mati Hauks. Hann vitnar í
Ágústínus kirkjuföður, sem sagði að auð-
legð sem aðeins felst í því að eignast verald-
leg gæði skapi tilfinningu fyrir óseðjandi fá-
tækt. Og að þessa fátækt hafi hag- og mark-
aðsfræðin gert að forsendu sinni. „Það eru
góð tengsl við sitt innra líf, aðra og tilfinn-
ing fyrir því að gera gagn sem skapar til-
finninguna fyrir raunverulegum verðmæt-
um. Stjórnendur og stjórnmálamenn skyldu
því ekki aðeins horfa út á við heldur þurfa
þeir líka að horfa inn á við og gaumgæfa
hvað þeim gangi til. Margir þroskaðir at-
hafnamenn skilja þetta vel. En sá sem er
glámskyggn á sjálfan sig hvað þetta varð-
ar er líklegur til að verða mistækur í at-
hafnalífinu þó að honum gangi gott eitt til
og þó að hann vinni samkvæmt þeim hag- og
verkvísindalegu trúarkreddum sem honum
hafa verið innrættar,“ segir Haukur.
Tengja verður hagfræði á ný við veruleikann
Byggja verður brýr á milli þess siðferðilega og hagræna. Auðlegð er meira en peningar, að sögn lektors við Háskóla Íslands.
HAUKUR INGI Reikningsgetuhroki sleit fólk í við-
skiptalífinu úr tengslum við veruleikann.
MARKAÐURINN/STEFÁN
Endurskoðendur hafa sloppið furðu vel þrátt
fyrir að hafa brugðist við gerð ársreikninga
banka og fjármálafyrirtækja fyrir hrun.
Þetta er mat Bjarna Frímanns Karlssonar,
lektors í reikningsskilum við viðskiptafræði-
deild Háskóla Íslands.
Bjarni hélt erindi í síðustu viku í fyrir-
lestraröð Háskólans um lærdóma af skýrslu
rannsóknarnefndar Alþingis. Hann benti á að
endurskoðendur hefðu ofmetið eignir bank-
anna stórkostlega fyrir hrunið 2008 og ekki
fært eignir þeirra niður að neinu ráði þrátt
fyrir sterkar vísbendingar um lausafjár-
vandræði. Þá hafi eigið fé bankanna verið
stórkostlega ofmetið. Endurskoðendur hafi
átt að gera sér grein fyrir því að bankarn-
ir hafi lánað fyrir kaupum á eigin bréfum
og með réttu átt að draga lánveitingarnar
frá eigin fé. „Bókhaldsmeðferð var á mjög
gráu svæði,“ sagði Bjarni en vildi þó ekki
taka afstöðu til þess hvort endurskoðend-
ur hafi brotið lög. Hann taldi þó fullvíst að
óhæðið, fjöregg endurskoðenda, hafi beðið
hnekki. Þótt margt orki tvímælis í alþjóð-
legum reikningsskilastöðlum geti Íslending-
ar ekkert við því gert. Þeir eigi ekki sæti í
staðlaráðinu en geti reynt að láta rödd sína
heyrast.
Bjarni taldi ekki við menntun endurskoð-
enda að sakast enda ekkert í náminu sem
hvetji til bókhaldsbrellna. „Þvert á móti er
alltaf púðri eytt í siðfræði og tekin dæmi af
fyrirtækjum þar sem átt hafi verið við bók-
haldið. Aldrei er talað um það með aðdáun.
En það má eflaust gera betur. Ég er ekki
frá því að efla þurfi siðfræðiþáttinn í nám-
inu,“ sagði Bjarni og benti á að samkvæmt
skýrslu rannsóknarnefndar komi fram að tvö
endurskoðendafyrirtæki hafi séð um endur-
skoðun þeirra sex fjármálafyrirtækja sem
rannsökuð voru. Því styðji hann hugmyndir
þess efnis að sami endurskoðandi skoði ekki
reikninga fyrirtækja nema í þrjú ár í senn.
„Mér finnst það mjög skynsamlegt. Þegar
menn hafa í sjö ár endurskoðað sama fyrir-
tækið geta þeir orðið húsblindir. Menn hætta
að sjá hlutina.“
Endurskoðendur geta
orðið blindir á bækurnar
Hyggilegast er að endurskoðendur fari ekki yfir reikninga fyrir-
tækja nema í þrjú ár í senn, að mati lektors í reikningsskilum.
DEILT UM ENDURSKOÐUN Ekki er horft upp til bók-
haldsbrellna í námi í reikningsskilum, að sögn Bjarna
Frímanns Karlssonar, lektors við viðskiptafræðideild HÍ.
MARKAÐURINN/STEFÁN
efnahagsmálum. Á meðal annarra
verkefna hennar var að semja
þjóðhagsspár. Hún var gagnrýnd
harkalega á níunda áratug síðustu
aldar og mun hafa komið til tals að
leggja hana niður í stuttri forsæt-
isráðherratíð Þorsteins Pálssonar
á árunum 1987 til 1988. Á endan-
um var hún lögð niður í stjórnar-
tíð Davíðs Oddssonar árið 2002,
skömmu áður en Landsbankinn
og Búnaðarbankinn voru einka-
væddir.
RÓTTÆKAR BREYTINGAR FRAM
UNDAN
Talsverðar breytingar eru fyrir-
hugaðar á íslensku fjármálalífi á
næstunni, miðað við þau stjórn-
arfrumvörp sem Gylfi Magnús-
son, efnahags- og viðskiptaráð-
herra, hefur lagt fyrir Alþingi
eftir hrun. Þar á meðal eru breyt-
ingar á lögum um fjármálafyrir-
tæki þar sem tekið verður á kross-
eignarhaldi, starfslokasamning-
um, lánveitingum til tengdra
aðila, lánum með veði í hluta-
bréfum og réttindi smærri hlut-
hafa styrkt í sessi. Þá verður eft-
irlit styrkt, bæði innan bankanna
og hjá eftirlitstofnunum.
Gylfi sagði fyrir skömmu á
fundi Félags viðskiptafræðinga
og hagfræðinga um framtíð ís-
lenska fjármálamarkaðarins að
bankakerfið hér yrði smátt í snið-
um um árabil. Þess yrði langt að
bíða þar til bankarnir spryngju út
með sama hætti og fyrir hrun, ef
þeir gerðu það nokkurn tíma.
Oddi – umhverfisvottuð prentsmiðja. Höfðabakka 7, 110 Reykjavík, sími 515 5000, www.oddi.is
500 bæklingar með
nýju sniði.
100 ferskir matseðlar
sem ilma af framandi
réttum.
40.000 öskjur utan um verðmætar
afurðir fyrir markaði erlendis.