Fréttablaðið - 11.09.2010, Blaðsíða 34

34 11. september 2010 LAUGARDAGUR
ugleikasáttmálann“ að „öllum
hindrunum skuli rutt úr vegi“
álvers í Helguvík. En blóð í skó.
Einmitt út af svona hugsun eru á
annað hundrað útlendinga enn þá
óvinnufærir eftir byggingu Kára-
hnjúkavirkjunar. Öllum hindr-
unum var rutt úr vegi til að gefa
Alcoa orkuverð sem sparar þeim
200 milljón dollara á ári. Það eru
árslaun 10.000 kennara. Það er
geðveiki að skaða starfsorku svo
margra til að skapa 400 störf.
Menn nota reyndar úrelt við-
mið eins og margföldunaráhrif
til að ýkja áhrifin – en væri ekki
lágmarks kurteisi að draga þá
óvinnufæru frá heildartölunni?
Stækkun strandar á Orkustofnun
Álbræðslan í Helguvík er tákn
um hvað Ísland er lélegt land og
illa rekið. Álverið í Helguvík rís
þrátt fyrir að skipulag liggi ekki
fyrir og ekki orkuöflun heldur.
Gott ef mengunarkvótann vantar
ekki líka. Álbræðslan í Helguvík
er tákn um hversu veik stjórn-
sýslan er í landinu, hvað fag-
mennska og langtímahugsun er
í miklum molum og hvernig fjöl-
miðlar nánast hvetja til lögbrota
í fyrirsögnum. Dæmi: HS Orka
hyggst stækka Reykjanesvirkj-
un um 50 MW. Stækkun er háð
virkjunarleyfi frá Orkustofnun.
Sérfræðingar telja að Reykjanes-
ið sé nú þegar ofnýtt. HS orka er
hins vegar búin að eyða milljörð-
um í nýja túrbínu. Fyrirsagnir
snúa ekki að þeirri spillingu, að
kaupa milljarða túrbínur áður en
leyfi fæst. Fyrirsagnir eru frek-
ar á þessa leið: „Stækkun strand-
ar á Orkustofnun“.
Ef við snúum þessu upp á
IceSave þá myndi fréttamað-
urinn skrifa svona: „Enn hefur
fjármálaeftirlitið ekki heimilað
rekstur útibúa í Bretlandi – þrátt
fyrir að Landsbankinn sé búinn
að eyða milljarði í tölvukerfi til
að taka við innistæðum.“
Orkuveita Reykjavíkur er núna
með milljarða á lager af vannýtt-
um túrbínum sem voru keyptar
fyrir Norðurál í Helguvík áður
en búið var að skipuleggja eða
samþykkja línuleiðina. Borgar-
búar þurfa að borga niður lánið.
Forsenda álversins er að OR fái
að virkja við Bitru og Hverahlíð.
Það er hins vegar ekki ljóst hvort
íbúar í Hveragerði vilji taka þátt
í tilraun um áhrif brennisteins-
mengunar á lýðheilsu. Forsenda
álversins er líka sú að HS orka
fái Krýsuvík og Eldvörp og að
Landsvirkjun láti tilleiðast og
setji Þjórsá í púkkið. Þannig reisa
opinberir aðilar flókna spilaborg
þar sem saman fara áhætta,
skuldir og skuldbindingar sem
falla ef aðeins eitt spilið fellur.
Þannig er búið að binda hendur
næstu borgarstjórna og efna í
brjálæðislegt framkvæmdafyll-
irí á mikilvægum svæðum, allt
fyrir eitt fyrirtæki sem vantar
flest leyfin.
Gæti nokkur maður sagt frá
þessu verkefni á alþjóðlegri
ráðstefnu án þess að vera púað-
ur niður sem fúskari? Á álráð-
stefnu myndi slíkur maður
reyndar vekja meiri losta en erót-
ískur dansari: „Vestræn þjóð með
þriðja heims leikreglur. Nammi
namm!“
Verkalýðshreyfingin vill ekki
leikreglur, fagmennsku eða lang-
tímahugsun í orkumálum. Hún
vill bara að „öllum hindrunum sé
rutt úr vegi“. Forstjóri Norðuráls
ætti að fá sírenu á bílinn sinn svo
umferðarreglur tefji hann ekki.
Álver, kísilver, gagnaver – það er
ekki til orka fyrir þetta allt. Samt
eru allir byrjaðir að byggja út í
loftið. Klikkað lið sem allir tipla
í kringum í meðvirkniskasti.
Hin viðtekna vitfirring
Að tvöfalda orkuframleiðslu
átti þátt í því að fokka upp efna-
hagslífinu. Hugmyndin um að
tvöfalda hana síðan aftur er
bilun sem á sér enga samsvör-
un í hinum vestræna heimi. Þótt
rúmlega allur ágóði af auðlindum
renni til erlendra lánardrottna þá
hefur það engin áhrif á brjálæð-
ingana.
Andspænis byltingu og geð-
veiki, geðveikislegu tapi, brjál-
uðum hækkunum á orkuverði til
almennings – eiga náttúrufræð-
ingar að setjast til borðs með
óðum mönnum og skilgreina hvað
skuli vernda og hvað virkja. En
þrátt fyrir fyrirsjáanlega tvö-
földun framleiðslunnar þá vilja
þeir líka Þjórsárver, líka Kerl-
ingarfjöll, líka Torfajökulsvæð-
ið – vilja eiginlega allt og vilja
fá það STRAX. Það er aðdáunar-
vert að menn ræða málin af kurt-
eisi þótt eina heilbrigða svarið sé
að æpa: ÉG LÆT EKKI BJÓÐA
MÉR ÞESSA HELVÍTIS GEÐ-
VEIKI! Við erum stödd í miðri
byltingu en menn kalla sig ekki
álbyltingarmenn – þeir skil-
greina sig sem normal þótt skal-
inn sé geðveikur. Menn fíla sig
jafnvel ofsótta. Þannig eru stríðs-
herrar alltaf ofsóttir hófsemdar-
menn þegar þeir ætla bara rétt
að leggja undir sig nágrannaríkið
í nafni friðar. Sá sem ekki tekur
þátt í múgæsingunni er annað-
hvort svikari eða klikkaður.
Kjarni vandans
Skoðanakannanir gegnum árin
hafa sýnt að stór hluti karlmanna
á aldrinum 40-70 ára hefur verið
hlynntur geðveikinni – að tvö-
falda og tvöfalda svo aftur. Mesti
vandinn er meðal kjósenda Sjálf-
stæðisflokksins þar sem mik-
ill meirihluti karlmanna hefur
jafnvel talið geðveikina forsendu
þess að líf þrífist á Íslandi. Auk
þess vill mikill meirihluti þeirra
slaka á umhverfiskröfum og losa
reglugerðir. Þarna liggur alvar-
legasta pólitíska meinið á Íslandi.
Ef allt væri eðlilegt ættu karl-
arnir okkar að vera íhaldssamir,
hófsamir, áhættufælnir, trúaðir,
sparsamir, reglufastir og jafnvel
dálítið leiðinlegir. Þetta er mik-
ilvægur hópur manna í hverju
samfélagi. Þarna eru margir
dæmigerðir heimilisfeður, þarna
eru máttarstólpar samfélaga,
íþróttafélaga, stjórnendur fyr-
irtækja, áhrifamenn, þingmenn
og jafnvel blaðamenn og ritstjór-
ar. Þetta eru menn sem hafa vald
til að skilgreina hvað er eðlilegt
og hvað er yfirgengilegt. Það er
mjög alvarlegt þegar svona mik-
ilvægur hópur bilast.
Það er einsdæmi í veröldinni að
þjóð drekki fyrirtækjum sínum í
skuldir til þess að tvöfalda orku-
framleiðslu og tvöfalda hana
aftur og raska til þess jafn mörg-
um svæðum á jafn stuttum tíma.
Það er einsdæmi að vestræn þjóð
taki á sig svona mikla áhættu og
fórni svo miklu fyrir óljósan og
leynilegan ágóða af viðskipt-
um við amerískt stórfyrirtæki.
Hvaða vestræna þjóð myndi veð-
setja sig sem nemur tveimur
milljónum á mann fyrir dóna eins
og Century eða Alcoa?
Af jarðbundum súrrealisma
Það er hættulegt að keyra of hratt.
Hraðinn drepur. Það er slæmt
fyrir samfélög þegar krítískur
massi mikilvægra karlmanna í
samfélagi fer að aðhyllast bylting-
arkenndar og fullkomlega ábyrgð-
arlausar hugmyndir og trúir á
þær í blindni. Þessi hópur er ekki
stjórntækur á meðan þetta ástand
varir og það er því engin tilvilj-
un að stjórn borgarinnar er núna
í höndum pönkara og súrrealista.
Hófsöm blanda af
súrrealisma og
pönki er jarðbund-
in, íhaldssöm og
ábyrg stefna þegar
hún er borin saman
við ranghugmyndir
og stjórnleysi brjál-
uðu mannanna.
Þeir sem verst
eru haldnir í þess-
um hópi eiga sam-
eiginlega aðdáun á
Einari Benedikts-
syni. Það er frægt
að menn fóru um
landið við uppkaup
á fossaréttindum í
upphafi 20. aldar.
Einar Ben lét
norska verkfræð-
inginn Sætersem-
oen teikna röð af
virkjunum upp alla
Þjórsá. Myndirnar
af stöðvarhúsun-
um eru glæsilegar og heillandi
og væru eflaust taldar fegurstu
byggingar landsins ef af hefði
orðið. En hversu raunhæf voru
áformin? Þeir voru samtals búnir
að mæla og teikna framleiðslu í
Þjórsá upp á einhver 600-800 MW
– árið 1918 nota bene. Þá eru ekki
meðtalin öll réttindin sem menn
höfðu tryggt sér annars staðar,
meðal annars við Dettisfoss og
Gullfoss. Til samanburðar má
geta þess að núna, 100 árum síðar,
notar Reykjavík um 200 megavött
– á aðfangadag með öll raftæki á
fullu stími. Hvað ætlaði Einar að
gera við alla þessa orku árið 1918?
Álframleiðsla var eiginlega ekki
til og ekki sjónvörp eða frysti-
kistur. Stáliðjur nota helst hita frá
kolum. Hvað átti að gera? Fram-
leiða áburð? Áburðarverksmiðj-
an í Gufunesi notaði einhver 20
megawött þegar mest var. Hver
átti að nota alla orkuna og borga
niður virkjunarröðina? Svarið er
líklega einfalt: Enginn. Enginn í
heiminum hefði getað nýtt þessa
orku! Þetta var bara rugl.
Auðvitað hefði verið miklu nær
að virkja einn bæjarlæk og lýsa
þótt ekki væri nema eina sveit, já
jafnvel eitt fjós. En það er engin
fróun í því, engin stórmennska í
því. Það er miklu meira spönk í
því að raða stöðvarhúsum upp alla
Þjórsá. Meira en þjóðin getur torg-
að 100 árum síðar. Margir halda
enn þann daginn í dag að stjórn-
völd á þessum tíma hafi verið eft-
irá, hrædd við útlendinga og komið
í veg fyrir mikið gróðafyrirtæki
og „erlenda fjárfestingu“. En það
er nóg að horfa bara á tölurnar og
sjá að þetta var tóm steypa.
Það er svo skrítið að allar götur
síðan hefur blundað undarleg
þjóðarsorg hjá ákveðnum hópi
íslenskra karlmanna. Eins og
ójarðtengdar hugmyndir Einars
hafi legið á síðari kynslóðum eins
og mara. Ekki eins og órar heldur
raunhæft markmið og glatað tæki-
færi: „Nú hafa
draumar alda-
mótaskáldanna
loksins ræst“,
sagði Geir Haarde
þegar hann skrif-
aði undir samn-
ing við Alcoa árið
2002. Já – Loks-
ins! Loksins! var
þjóðin dregin
inn í aldagamla
hugaróra. Eng-
inn maður með
mönnum nema
hann tvöfaldist
og tífaldist þar til
hann springur.
Karlar sem hata
konur
Múgurinn virðist
ekkert hata meira
en ungar mennt-
aðar konur sem
nota orð eins og
„faglegt“ eða „ferli“. Þrátt fyrir
að álframleiðsla á Íslandi hafi
verið þrefölduð á síðustu 10 árum
telja margir að efnahagsvanda-
mál Íslands stafi fyrst og fremst
af skorti á álverum. Helguvíkur-
bullur eyddu milljónum í auglýs-
ingar gegn Svandísi Svavarsdótt-
ur í afneitun á ábyrgð klikkaða
bæjarstjórans. Bloggheimar ærð-
ust þegar Kolbrún Halldórs talaði
gegn olíuborunum. Það var fyrir
tíð BP-slyssins í Mexíkóflóa. Það
var aftökustemning á fundi með
Þórunni Sveinbjarnar á Húsavík
og vantaði ekkert nema heykvís-
larnar. Hnignun Sjálfstæðisflokks
sést best á því að Katrín Fjeldsted
dettur út. Hún er vel menntaður,
rökfastur, gáfaður læknir og eini
þingmaðurinn þeirra sem setti
spurningarmerki við geðveikina.
Í staðinn koma óðir menn eins og
Jón Gunnarsson og Tryggvi Þór
sem eru byrjaðir að atast í Þjórs-
árverum. Öllum hindrunum skal
rutt úr vegi.
Íslendingar veiða 1 prósent af
fiski í heiminum. Við fáum fleiri
ferðamenn á mann en flestar þjóð-
ir. Á Íslandi er búið að virkja fimm
sinnum meira en þjóðin þarfn-
ast og það eru þrjú álver á land-
inu. Í staðinn fyrir að horfa á það
sem við eigum og fyllast öryggi
og safna peningum í varasjóði þá
tryllist allt um leið og óður verka-
lýðsleiðtogi talar um REIÐAR-
SLAG FYRIR ÞJÓÐINA. Reiðar-
slag ef Orkuveitan fær ekki lán til
að skuldsetja sig til helvítis fyrir
Norðurál. Reiðarslag ef alþjóð-
legt glæpafyrirtæki missir áhuga
á auðlindum okkar. Einkunnarorð
ASÍ ætti að vera: Sem mest, sem
hraðast, sem ljótast.
Í stað þess að vera íhaldssöm
þegar kemur að áhættu þá er ekki
til sú vitleysa sem þjóðin á ekki
að vera til í að ábyrgjast bara ef
verktakamafían í SA og SI græð-
ir nógu mikið á því. En við erum
BÚIN að virkja fimm sinnum
meira en nágrannalöndin. Við
erum þegar orðin orkustórveldi –
að öllu eðlilegu ætti slík fjárfest-
ing að skila þjóðinni einhverjum
tekjum ef við missum ekki arðinn
og auðlindirnar frá okkur í ann-
arri skuldahrinu. En umræðan er
svo klikkuð. Menn láta eins og það
„MEGI EKKERT GERA“, þegar
orkuframleiðslan er þegar orðin
fimmföld á við það sem þekkist
hjá nokkurri þjóð.
Við erum nú þegar með allt
sem nútímasamfélag þarfnast.
Það þarf bara að sinna því sem
við höfum þegar byggt upp, fá
arð af því sem þegar hefur verið
virkjað og fara betur með það sem
þegar fiskast. Menn fyllast óör-
yggi þegar hagsmunahópar emja:
„Hver á að standa undir okkur í
framtíðinni“, eins og hér sé engin
„undirstaða“. Óttavæðingin veld-
ur því að Ísland er eins og maður
sem heimtar geislameðferð, lyfja-
meðferð og uppskurð til að lækna
hausverk. Sannleikurinn er sá að
meðferðin mun aldrei lækna hann
– en hún gæti drepið hann. Í besta
falli verður hann háður lyfjun-
um.
Skilaboð til frænda þíns
Við erum lítið samfélag og það
þarf að vera vinnufriður hérna.
Að Björk taki sér frí úr vinnunni
til að berjast gegn vitleysunni er
bara lítið dæmi um þá truflun sem
þúsundir Íslendinga verða fyrir á
hverjum degi út af þessum látum.
Það er hræðilegt að mikilvægur
hópur karla á landinu mælist hálf
klikkaður. Það verður ekki líft
hérna ef menn vilja efna til átaka
í kringum hvert einasta náttúru-
undur á landinu. Það er óþolandi
að ekki sé hægt að láta falleg-
ustu svæði á Íslandi í friði. Það
er ömurlegt að þurfa að eyða svo
mikið sem mínútu í að hugsa um
svæði eins og Torfajökul, Kerling-
arfjöll eða Þjórsárver sem ættu
að vera óumdeild. Við erum lítið
samfélag, meðvirkni grasserar
hérna og menn eru kurteisir. En
næst þegar klikkaði frændi þinn
kemur í heimsókn og sýnir þér
nýja útfærslu af virkjun í Þjórsár-
verum: Segðu honum vinsamleg-
ast að hoppa upp í rassgatið á sér.
FRAMHALD AF SÍÐU 32
30
25
20
15
10
5
0
TW
h
Möguleg aukin orkuþörf fram til 2015
2005 2008 2015
Almenn notkun
3.3 TWh.
Núverandi stóriðja
5,3 TWh.
Almenn notkun
3,4 TWh.
Núverandi stóriðja
5,3 THh
Stækkun Norðuráls
2,5 TWh.
Fjarðaál
5,1 TWH
Fjarðaál
5,1 TWH
Almenn notkun
3.8 TWH
Stækkun Norðuráls
2.5 twh
Fjarðaál
5.1 Twh
Helguvík
5.1 Twh
Húsavík
5.1 twh
Straumsvík fer
niður í 1twh
VILHJÁLMUR EGILSSON FRAMVÆMDASTJÓRI SA OG GYLFI ARNBJÖRNSSON FORSETI ASÍ „Þegar opinberu fyrirtækin eru ónýt
og geta ekki virkjað fyrir stóriðjuna er eina niðurstaðan tafarlaus einkavæðing auðlindanna til að „rjúfa kyrrstöðuna”. ASÍ setur
í „stöðugleikasáttmálann” að „öllum hindrunum skuli rutt úr vegi” álvers í Helguvík ... „Verkalýðshreyfingin vill ekki leikreglur,
fagmennsku eða langtímahugsun í orkumálum” segir í greininni. FRÉTTABLAÐIÐ/PJETUR
Þrátt fyrir að
álframleiðsla á
Íslandi hafi verið
þrefölduð á síð-
ustu 10 árum telja
margir að efna-
hagsvandamál
Íslands stafi fyrst
og fremst af skorti
á álverum.