Morgunn - 01.12.1930, Blaðsíða 26

168
MORGUNN
viðhald verðmætanna; þá er öll trú (religio) hégómi og
heilaspuni. Með slíkri skoðun er fótunum kippt undan
allri trú, svo framarlega sem trúin felur í sér vissa von
um viðhald verðmætanna, og þó að það sé ef til vill ekki
fullnægjandi skilgreining á trúarbrögðunum að segja, að
þau séu trú á viðhald verðmætanna og aðrar skilgreiningar
séu hugsanlegar, þá verða a. m. k. öll trúarbrögð að fela þá
trú í sér. Með öðrum orðum: Trúarbrögðin verða að gera
ráð fyrir því, að til sé æðri (eða æðsti) máttur, sem
umhugað sé um mannleg verðmæti og hafi getu til að sjá
þeim borgið, — þ. e. a. s. öll trúarbrögð gera ráð fyrir
guði eða guðum. Sumir vilja nú e. t. v. segja, að ekki
geri Búddha-trúin það, en slíkt er rangt. Búddha talaði
að vísu mest um löc/málið, en hlýtur auðvitað að hafa
gert ráð fyrir hinum lifandi mætti á bak við lögmálið,
sem setur það, heldur því við og gætir þess, — en hitt
er satt, að kenning Búddha-trúarmanna um þetta (og
neitun hennar á venjulegum hugmyndum Indverja um
guðina) er svo óljós og villandi fyrir almenning, að ekki
er að furða, þótt almenningur hafi gert Búddha sjálfan
að guði, þar sem honum fannst ekki öðru vera til að
tjalda. Þetta sama, að kenningin sé óljós og villandi, má
og segja um neitun Búddha-trúarmanna á einingu og
samhengi sálarinnar, og það bætir ekkert úr skák, þó
að þar dragi saman með austrænni trú og hinni „sálar-
lausu“ sálfræði nútímans, sem Ribot á heiðurinn af að
hafa komið bezt orðum að. —
Ef maðurinn gerir á hinn bóginn ráð fyrir fram-
haldslífi sálarinnar, þá horfir málið allt öðruvísi við.
Þá er leyfilegt að trúa því, að hinum æðsta mætti sé um-
hugað um mannleg verðmæti, ])ar eð hann lætur grund-
völl þeirra og uppsprettu, meðvitundina, haldast við. Þá
fer að verða meining í því, að trúa á guð, — guð, sem
gagn er að í þrautum lífsins, — guð, sem er eilífur
kærleikur, um leið og hann er óendanlegur máttur, —
guð, sem bæði getur og vill varðveita verðmæti vor