Fréttablaðið - 06.01.2011, Blaðsíða 22

22 6. janúar 2011 FIMMTUDAGUR
Díoxínmengunin frá sorp-brennslustöðinni Funa í Engi-
dal er þungt áfall fyrir íbúa Ísa-
fjarðarbæjar. Díoxín er meðal
eitruðustu efna sem fyrirfinnast í
umhverfinu. Það mældist tuttugu
sinnum yfir viðurkenndum heilsu-
verndarmörkum frá Funa árið
2007. Það var í fyrsta og eina skipt-
ið sem efnið hefur verið mælt, svo
enginn veit hve mörg ár Ísfirðing-
ar höfðu andað eitrinu að sér fram
að því. Langvarandi blámóða frá
sorpbrennslunni vekur þó óneitan-
lega grunsemdir um að svo kunni
að hafa verið nokkra hríð.
Fengu íbúar Skutulsfjarðar vitn-
eskju um þessa heilsufarsvá þegar
hún lá fyrir? Nei.
Fengu kjörnir fulltrúar í bæjar-
stjórn Ísafjarðarbæjar vitneskju
um þetta? Sú vitneskja virðist
hafa verið bundin við örfáa ein-
staklinga í bæjarkerfinu, þáver-
andi ráðamenn bæjarins. Upplýs-
ingar um díoxínmengun frá Funa
koma fyrst „upp á borðið“ í júlí síð-
astliðnum – þremur árum eftir að
mæling var gerð.
Aldrei, á þessu þriggja ára tíma-
bili, þótti ástæða til þess að upplýsa
bæjarbúa eða bæjarfulltrúa sér-
staklega um þá stöðu sem upp var
komin: Tuttugufalda díoxínmeng-
un frá sorpbrennslustöð í næsta
nágrenni við íbúðabyggð. Hefði þó
verið full ástæða til. Þess í stað var
umræðan vafin inn í vandræða-
gang um hvort búnaður uppfyllti
starfsleyfisskilyrði, hvort hag-
kvæmara væri að flokka, urða eða
flytja sorpið o.s.frv. Hinni aðsteðj-
andi heilsufarshættu var hins
vegar haldið utan við umræðuna.
Fullyrðingar fyrrverandi bæjar-
stjóra um að upplýsingar um mál-
efni Funa hafi „legið fyrir“ eru
ekkert annað en hártogun – því
yfirborðsleg umfjöllun er ekki það
sama og raunverulegar upplýsing-
ar. Þvert á móti er einmitt hægt
að drepa málum á dreif með þeim
hætti að kaffæra staðreyndir í alls-
kyns orðavaðli um óskylda hluti.
Það var einmitt gert í þessu til-
viki. Þeim sem vöruðu við og gagn-
rýndu starfsemi Funa var svarað
út úr – jafnvel dregnir sundur og
saman í háði. Minnisstæð eru mér
þau ummæli einhvers spekingsins
að blámóðan frá Funa væri „vatns-
dropar í lofti“.
Þegar þessi orð eru skrifuð
keppast þeir sem höfðu eftir-
lits- og upplýsingaskyldu við að
vísa hver á annan og láta að því
liggja að ekkert sé athugavert
við aðgerðarleysið í málinu. Þeim
hinum sömu væri sæmra að biðj-
ast afsökunar, því þeir brugðust
hrapallega hlutverki sínu og trún-
aðarskyldu við umbjóðendur sína,
íbúa Ísafjarðarbæjar.
Það er grundvallarskylda stjórn-
valda að gæta almannaheilla. Aðrir
hagsmunir, á borð við fjárhagslega
hagsmuni sveitarfélags, einstakra
stofnana eða fyrirtækja, mega ekki
yfirskyggja almannahagsmuni á
borð við heilsufarslegt öryggi og
velferð íbúa. Því hefur verið hald-
ið fram að Umhverfisstofnun hafi
ekki verið heimilt að loka Funa
þegar díoxínmengun mældist þar
tuttugufalt yfir mörkum vegna
þess að fyrirtækið hafi þurft aðlög-
un og svigrúm áður en til lokunar
kæmi. Þessi rök hafa holan hljóm
enda þótt vísað sé í stjórnsýslulög.
Hvers virði er rekstrarlegt „svig-
rúm“ sorpbrennslustöðvar saman-
borið við heilsufar þeirra sem anda
að sér eiturefnum á sama tíma?
Afleiðingar þessa grafalvarlega
máls eru engan veginn fyrirsjáan-
legar á þessari stundu. Þyngstar
áhyggjur hefur maður auðvitað
af heilsufari þeirra sem hafa búið
og starfað næst Funa. Augljóslega
þarf að rannsaka heilsufar íbúanna
í framhaldi af þessum atburðum.
Það hvernig málið ber að kallar
einnig á tafarlausa rannsókn á því
hvernig eftirliti og umsýslu hefur
verið háttað. Enn eru starfandi
sorpbrennslustöðvar á Íslandi sem
eru á sambærilegum undanþágum
og Funi hafði. Hvernig er eftirliti
með þeim háttað?
Umhverfisnefnd Alþingis mun
funda um þetta mál næstkomandi
föstudag kl. 9.30. Á þann fund hafa
m.a. verið boðaðir fulltrúar frá
Umhverfisstofnun, matvælastofn-
un, bæjarstjórn Ísafjarðarbæjar
og heilbrigðiseftirlitinu. Ég ósk-
aði eftir þessum fundi til þess að
nefndin geti farið heildstætt yfir
aðdraganda málsins og áttað sig á
því hvað fór úrskeiðis og hvernig
hefði betur mátt standa að málum.
Ég tel mikilvægt að þegar sú vitn-
eskja liggur fyrir verði tafar-
laust gerðar ráðstafanir til þess að
skerpa á eftirlitsþættinum, stjórn-
sýslunni og jafnvel sjálfri löggjöf-
inni til þess að tryggja að annað
eins og þetta geti ekki endurtek-
ið sig. Opinberir aðilar eiga ekki
að geta skotið sér á bak við óljós-
an lagabókstaf þegar líf og heilsa
almennings er í húfi.
Um aðrar afleiðingar á borð við
heilsubrest, fjárhagslegt tjón mat-
vælaframleiðenda og umhverf-
isskaða er of snemmt að fjalla að
svo stöddu. Þau vandamál bíða síns
tíma í óræðri framtíð.
Mengunarhneykslið
Sorpbrennsla
Ólína
Þorvarðardóttir
alþingismaður
Samfylkingarinnar í
Norðvesturkjördæmi
Þeir brugðust
hrapallega hlut-
verki sínu og trúnaðar-
skyldu við umbjóðendur
sína, íbúa Ísafjarðarbæjar.
Íslenska handboltalandsliðið mun leika sinn fyrsta leik á
HM í handbolta annan föstu-
dag í beinni útsendingu á Stöð 2
Sport. Þá mun hefjast sannköll-
uð handboltaveisla sem stend-
ur yfir í tvær vikur. Íslensk-
ir handboltaunnendur geta
hugsað sér gott til glóðarinn-
ar því óhætt er að fullyrða að
aldrei fyrr hafa stórmótum í
handbolta verið gerð betri skil
í íslensku sjónvarpi. Aldrei
áður hafa jafn margir leikir
verið sýndir í beinni útsend-
ingu. Þorsteinn J. mun ásamt
íþróttafréttamönnum okkar og
hópi gesta gera mótinu góð skil
daglega.
Áskrifendum stendur til boða
að sjá heilt heimsmeistaramót í
handbolta fyrir verð sem sam-
svarar tæplega einum miða á
einn leik á HM í Svíþjóð. Víða
erlendis er ekki hægt að kaupa
áskrift nema til 12 mánaða í
einu. Hér á landi nýtur öll fjöl-
skyldan þess að sjá leiki Íslands
og annarra stórþjóða á mótinu í
beinni útsendingu heima í stofu
með einni mánaðaráskrift. Þar
fyrir utan sýnir Stöð 2 Sport
í janúar frá leikjum í ensku
bikarkeppninni, efstu deild
spænska boltans, golfmótum og
NBA í körfubolta, svo fátt eitt
sé nefnt.
Stöð 2 Sport mun sýna tvo af
fimm leikjum Íslands í undan-
riðli í opinni dagskrá. Komist
landsliðið í milliriðil verður
einn leikur af þremur í opinni
dagskrá og úrslitaleikurinn
sömuleiðis, fari svo að liðið leiki
til úrslita. Allt ítarefni um mótið
verður sent út í opinni dagskrá.
Til samanburðar verður HM í
handbolta í heild sinni í læstri
dagskrá á Norðurlöndunum, í
Þýskalandi og víðar.
Vert er að taka fram að það
var Alþjóða handknattleikssam-
bandið sem seldi sjónvarpsrétt-
inn að HM í handbolta án skil-
yrða. Má ætla að þessi réttur
sé dýrmætasta eign handbolt-
ans á heimsvísu og lykilatriði í
fjármögnun sambandsins og þar
með handknattleikssambanda
viðkomandi landa sem síður
en svo standa traustum fótum.
Ef svo færi í framtíðinni að
stjórnvöld skylduðu eigendur
sjónvarpsréttar til að sýna frá
mótum af þessu tagi í opinni
dagskrá, ætla þau þá að bæta
íþróttahreyfingunni upp lægri
tekjur af sjónvarpsréttinum?
Er ekki eðlilegra að þeir sem
hafa áhuga á sportinu greiði
fyrir það hóflegt gjald, frekar
en að þeir sem ekki hafa áhuga
séu skattlagðir til að kaupa sýn-
ingarrétt að slíku efni? Er ekki
nóg annað við skattpeningana
að gera?
Stöð 2 Sport mun á komandi
heimsmeistaramóti styðja
við tekjuöflun HSÍ og hvetja
almenning og fyrirtæki í land-
inu í því mikilvæga verkefni.
Handknattleikssambandið
skortir fjármagn og stuðning og
mun Stöð 2 Sport meðal annars
láta hluta af andvirði af seldum
áskriftum renna til HSÍ. Fram
undan er spennandi heimsmeist-
aramót og við styðjum strákana
okkar.
Við styðjum strákana okkar
Aldrei fyrr hafa stórmótum í handbolta
verið gerð betri skil í íslensku sjónvarpi.
HM í handbolta
Pálmi
Guðmundsson
framkvæmdastjóri
dagskrársviðs 365
Bergur Sigurðsson, fram-kvæmdastjóri þingflokks
VG, og Einar Þorleifsson náttúru-
fræðingur fara mikinn í tveimur
blaðagreinum um áliðnaðinn í
Fréttablaðinu 17. og 29. desem-
ber sl.
Meginhluti greinanna snýr að
báxítvinnslu og umhverfisáhrif-
um hennar. Fullyrðingar þær
sem greinarhöfundar setja fram
eru í besta falli mjög villandi og
því rétt að benda þeim félögum
á nokkrar staðreyndir um báxít-
vinnslu.
Báxítvinnsla er umfangslítil
námavinnsla á heimsvísu. Um 160
milljón tonn af báxíti eru unnin á
ári hverju samanborið við t.d. um
7 milljarða tonna af kolum og um
1,5 milljarða tonna jarðefnis til
koparvinnslu. Auðvelt er að nálg-
ast upplýsingar um vinnsluna en
bæði Alþjóðasamtök álframleið-
enda og Evrópusamtök álfram-
leiðenda veita ítarlegar upplýsing-
ar um báxítvinnslu á heimasíðum
sínum.
Í grein sinni halda Bergur og
Einar því fram að stærstur hluti
báxítvinnslu eigi sér stað í fátæk-
um ríkjum á borð við Gíneu og
Jamaíka. Þetta er rangt. Stað-
setning báxítvinnslu ræðst af
jarðfræði en ekki efnahagsleg-
um þáttum og fer langstærst-
ur hluti hennar fram í Ástralíu
(40%) sem seint verður talin til
fátækustu ríkja heims. Um 20%
heimsframleiðslunnar fara fram
í Gíneu og á Jamaíka.
Árlega eru um 30 ferkílómetr-
ar lands lagðir undir nýjar báx-
ítnámur, eða sem samsvarar um
75% af flatarmáli Garðabæjar.
Uppgræðsla á gömlum námum
nemur svipaðri tölu á ári hverju
og alls ná áætlanir námafyrir-
tækja um uppgræðslu til meira
en 90% þess landsvæðis sem lagt
hefur verið undir báxítvinnslu frá
upphafi. Af ofangreindum 30 fer-
kílómetrum eru um 2-3 ferkíló-
metrar regnskóga lagðir undir
báxítnámur á ári hverju. Meira
en 97% þeirra eru ræktaðir upp
í sömu mynd að námavinnslu lok-
inni. Hvað varðar áhrif báxít-
vinnslu á búsetu er rétt að taka
fram að um 80% allrar báxít-
vinnslu eiga sér stað á landsvæð-
um þar sem íbúafjöldi í 10 kíló-
metra radíus frá námu er minni
en 5 íbúar á hvern ferkílómetra,
þar af um 40% þar sem íbúafjöldi
á ferkílómetri er 1 eða færri.
Í grein sinni blanda Bergur og
Einar með einstaklega ósmekk-
legum hætti áliðnaði saman við
hryllileg mannréttindabrot her-
stjórnarinnar í Gíneu þann 28.
september 2009 er 157 mótmæl-
endur voru skotnir til bana af
hernum þar í landi. Mótmælend-
urnir voru að mótmæla herstjórn
sem hrifsaði völd í landinu í árs-
lok 2008, en landið hafði verið
undir stjórn einræðisherra allt
frá því það hlaut sjálfstæði árið
1958. Mótmælin leiddu á endan-
um til fyrstu lýðræðislegu kosn-
inganna í landinu frá sjálfstæði
sem haldnar voru fyrr á þessu
ári. Stjórnarandstaðan fór með
sigur af hólmi og tók við völd-
um í nóvember síðastliðnum. Það
að blanda áliðnaði inn í þessa
atburðarás, hvað þá að fullyrða
að áliðnaður viðhaldi herstjórn
landsins, er fjarstæðukennt.
Greinarhöfundum finnst þó
greinilega ekki nóg komið og
halda rangfærslum sínum áfram.
Þannig segja þeir allt að 30% alls
áls sem framleitt er í heiminum
fara til hergagnaiðnaðar, en segj-
ast þó ekki finna neinar heimild-
ir til stuðnings þeim fullyrðing-
um sínum. Á heimasíðu Samáls,
www.samal.is, má finna upplýs-
ingar um helstu not áls í heimin-
um. Um 25% fara til framleiðslu
ýmissa neytendavara svo sem
húsgagna, húsbúnaðar, geisla-
diska o.s.frv. Um fjórðungur fer
til framleiðslu ýmiss konar sam-
göngutækja svo sem bifreiða og
flugvéla. Um 20% fara til bygg-
ingariðnaðar svo sem í glugga-
karma, klæðningar og fleira. Um
20% eru notuð til framleiðslu
ýmiss konar umbúða, svo sem
álpappírs og dósa, og loks fara um
10% til raforkuiðnaðar og þá helst
til framleiðslu á raflínum.
Ofangreind fullyrðing er því
röng. Hergagnaiðnaður notar
vissulega ál sem og stál, gler,
plast, hugbúnað, örflögur, tölvur
eða fjölmargar aðrar framleiðslu-
vörur eða þjónustu. Hvað það
hefur með áliðnað að gera er hins
vegar erfitt að sjá. Varla dytti
nokkrum manni í hug að leggja
til að við Íslendingar hættum að
veiða fisk þar sem hluti hans væri
borðaður af hermönnum.
Staðreyndin er sú að áliðnaður
hefur ýmislegt gott til umhverf-
ismála að leggja. Þannig dregur
notkun áls til að létta samgöngu-
tæki í Evrópu verulega úr losun
gróðurhúsalofttegunda. Sam-
dráttur losunar vegna þessa er
meiri en heildarlosun áliðnaðar í
Evrópu, en um 30% áls sem fram-
leitt er í Evrópu eru notuð í sam-
göngutæki. Íslenskur áliðnaður
kemur enn betur út í þessum sam-
anburði enda nemur heildarlosun
hér á landi á hvert framleitt tonn
af áli aðeins um 20% af heildar-
losun evrópsks áliðnaðar.
Álfyrirtækin hér á landi hafa
lagt mikinn metnað í umhverf-
ismál, sem meðal annars má
sjá í þeirri staðreynd að losun á
hvert framleitt tonn hefur dreg-
ist saman um 75% frá 1990 og
íslensk álfyrirtæki eru í farar-
broddi á heimsvísu hvað þetta
varðar. Enn fremur hafa íslensk
álfyrirtæki stutt við ýmiss konar
verkefni í sviði umhverfismála
svo sem endurheimt votlendis,
skógrækt, Vatnajökulsþjóðgarð
og svo mætti áfram telja. Íslensk-
ur áliðnaður er ávallt reiðubúinn
til að ræða hvað betur megi gera
í umhverfismálum. Við biðjum
aðeins um að sú umræða sé mál-
efnaleg og byggi á staðreyndum.
Íslenskur áliðnaður kemur enn betur út
í þessum samanburði enda nemur heild-
arlosun hér á landi á hvert framleitt
tonn af áli aðeins um 20% af heildarlosun evrópsks
áliðnaðar.
Rangfært um áliðnað og umhverfi
Áliðnaður
Þorsteinn
Víglundsson
framkvæmdastjóri
Samtaka álfram-
leiðenda á Íslandi