Sameiningin - 01.03.1945, Síða 33

47
útkoma hennar stórviðburður í menningar og kirkjusögu
íslenzkrar þjóðar.
Kunnugt er hve íslenzkur séra Jón var í anda og sál.
Hann átti örðugt með að slíta sig frá ættjörðinni. Hann
verður að hverfa aftur heim eftir nokkura ára dvöl hér og
þjóna þar sem prestur um hríð áður en hann tekur þá
fullnaðar ákvörðun að verða hér landfastur. íslenzkum
borgararétti mun hann aldrei hafa slept. Hann átti og mat
fjársjóðu íslenzkrar menningar og máls. Til hans er vitnað
nú af öllum sem merkisbera hinnar sönnustu þjóðrækni.
En hann þræðir ekki leið neinnar blindrar þjóðdýrkunar,
hvorki í sambandi við andleg eða veraldleg mál. Með brenn-
andi kærleika í sál til lands og þjóðararfs, fjallar hann með
hispursleysi hreinskilninnar um viðhorf þjóðarinnar andlega
og menningarlega. Maður þarf ekki að vera honum sam-
dóma í hverju atriði til að meta hve heilbrigð afstaða það
er að byggja sambandið við sögu og þjóðararf á heilskygni
en ekki á gegndarlausu óhófs mati, sem syngur dýrðin,
dýrðin um alt jafnt án nokkurrar verulegrar dómgreindar.
Á þann streng hefði eflaust verið auðvelt að slá meðan
allir voru nýkomnir í fjarlægt land. Slík afstaða var ekki
alsstaðar vel þegin, en það var engu að síður lán að svo
sjálfstæð rödd heyxðist í vestri. Hjá séra Jóni átti engin
væmni griðland. Hann ritaði um menn og málefni eftir
beztu dómgreind og þegar honum fanst við eiga af helgu
vandlæti. Mikið af þeim hugsunarhætti lá í landi hjá frum-
byggjunum. Það var ekkert froðuhjóm á slíku sambandi
við ættjörðina.
Sameiningin var aldrei mikið útbreidd á íslandi, en hún
náði til þeirra margra er bergmáluðu erindi hennar til mót-
mæia eða samþykkis —• oftar til hins fyrra. Það vakti athygii
að frjáls kirkjuleg samtök voru að áorka því að láta á sér
bera og að eignast málgagn, þó þjóðkirkjan íslenzka studd
af ríkinu væri enn að mestu ómálga nema í prédikunar-
stólunum og í andlegum ljóðum. Eg tel ekki minsta vafa
á því að starf séra Jóns við Sameininguna og önnur áhrif
hans áttu stórmikinn þátt í því að vekja íslenzka kirkju-
menn og kirkju til athafna og framkvæmda. Sá er fyrstur
hóf útgáfu Kirkjublaðsins heima var persónulegur vinur
Jóns — þó honum ekki ætíð samdóma. Það komst rót á hugi
manna og upp úr rótinu kom nýtt líf og ný viðleitni. Sannur
þjóðvinur eins og séra Jón, sem með snild og krafti hjo