Fréttablaðið - 23.04.2011, Qupperneq 12

12 23. apríl 2011 LAUGARDAGUR
Þegar ný ríkisstjórn tók við völd-um 1. febrúar 2009 einsetti hún
sér að auka aðgengi almennings
að upplýsingum í stjórnsýslunni.
Gagnsæ vinnubrögð eru enda
besta leiðin til að endurreisa það
traust til stjórnvalda sem hrundi
ásamt bönkunum. Sjálf beitti ég
mér fyrir því að svigrúm gild-
andi upplýsingalaga yrði nýtt til
hins ítrasta, t.d. veitti forsætis-
ráðuneytið fjölmiðlum aðgang að
gögnum um einkavæðingu bank-
anna, sem þráfaldlega hafði verið
synjað um aðgang að í tíð fyrri
ríkisstjórna. Jafnramt fól ég nefnd
sérfræðinga að endurskoða upp-
lýsingalögin með það fyrir augum
að auka upplýsingarétt almenn-
ings. Sérfræðinganefndin, undir
forystu Trausta Fannars Valsson-
ar fór yfir reynsluna af núgildandi
upplýsingalögum, átti samráð við
fjölda hagsmunaaðila, kynnti sér
löggjöf í nágrannaríkjum og lagði
fram frumvarpsdrög að nýjum upp-
lýsingalögum haustið 2010. Barst
fjöldi athugasemda sem tekið var
tillit til áður en frumvarpið var
afgreitt í ríkisstjórn.
Ríkisfyrirtæki upplýsingaskyld
Helstu nýjungar í frumvarpinu
eru þessar: a) Gildissvið laganna
er víkkað út þannig að þau ná til
fyrirtækja sem eru í eigu hins
opinbera að 75% hluta eða meira.
Verði frumvarpið að lögum munu
orkufyrirtæki eins og Landsvirkj-
un og Orkuveita Reykjavíkur því
þurfa að veita almenningi aðgang
að gögnum í sínum fórum. b) Kröf-
ur um framsetningu upplýsinga-
beiðna eru einfaldaðar með það
að markmiði að auðvelda almenn-
ingi að óska upplýsinga. c) Gert er
ráð fyrir því að heimilt sé að veita
aðgang að gögnum í rannsóknar-
skyni með ákveðnum skilmálum
enda þótt gögnin séu undanþegin
upplýsingarétti.
Bylting í rafrænu aðgengi
d) Forsætisráðherra er falið með
reglugerð að mæla fyrir um birt-
ingu ganga og upplýsinga stjórn-
valda á vefsíðum þeirra. Þar með
er lagður grunnur að því að stjórn-
völd birti málaskrár sínar á vefsíð-
um sínum sem mun valda byltingu í
aðgengi að upplýsingum. e) Gerð er
sú krafa að þó fyrir hendi sé heim-
ild til handa stjórnvaldi að synja um
aðgang að gögnum skuli stjórnvald-
ið taka afstöðu til þess hvort veita
eigi aðgang í ríkari mæli en skylt
er. f) Undantekningarákvæði um
vinnuskjöl eru umorðuð til þess að
endurspegla vinnulag hjá stjórn-
völdum. Samkvæmt núgildandi
lögum hættir skjal að vera vinnu-
skjal um leið og það fer frá einu
stjórnvaldi til annars, t.d. ef það er
sent í tölvupósti milli ráðuneyta.
Ekki er þannig tekið tillit til þess að
ólík stjórnvöld vinna í vaxandi mæli
sameiginlega að málum í formi alls
kyns vinnuhópa og þverfaglegra
teyma. g) Almenningi er tryggður
skýlaus réttur til upplýsinga um föst
launakjör ríkisstarfsmanna.
Frjáls aðgangur meginregla
Þau ákvæði frumvarpsins sem tak-
marka rétt til óhefts aðgangs að
gögnum eru að miklu leyti óbreytt
frá gildandi lögum. Staðreyndin er
sú að öll ríki sem tryggja upplýs-
ingarétt gera líka ráð fyrir að hann
geti sætt takmörkunum. Taka þarf
tillit til upplýsinga um einkamálefni
einstaklinga, sem njóta stjórnar-
skrárverndar, eins og t.d. viðkvæm-
ar heilsufarsupplýsingar. Eins þarf
að vera unnt að undanþiggja upplýs-
ingar vegna trausts í samskiptum
ríkja, svo fátt eitt sé nefnt.
Aðalatriðið er að frjáls aðgangur
sé meginreglan og rökstyðja þurfi
sérstaklega beitingu undantekning-
arheimilda. Fram fari hagsmuna-
mat þar sem aðgangi er ekki synjað
nema ótvírætt sé að hagsmunir sem
stríða gegn aðgangi almennings vegi
þyngra. Frumvarpið leggur ekki til
neina breytingu á fyrirkomulagi
úrskurðarnefnar um upplýsinga-
mál enda nýtur nefndin virðingar
fyrir sjálfstæði sitt og má kalla hana
brjóstvörn upplýsingaréttar almenn-
ings. Því til viðbótar munu dóm-
stólar hér eftir sem hingað til geta
dæmt um aðgang að upplýsingum.
Stormur í vatnsglasi – 110 ár í stað
80
Í vikunni var talsvert fjallað um
ákvæði frumvarpsins sem heim-
ilar þjóðskjalaverði að synja um
aðgang að gögnum í 110 ár, eink-
um með tilliti til einstaklinga, sem
enn eru á lífi. Þarna geta fallið
undir viðkvæmar heilsufarsupp-
lýsingar en samkvæmt núgild-
andi lögum er þetta heimilt í 80
ár, sem er órökrétt því sumir lifa
blessunarlega lengur en svo. Þessi
tillaga á rætur að rekja til nefndar
sem vann að endurskoðun laga um
þjóðskjalasafn undir formennsku
Páls Hreinssonar hæstaréttardóm-
ara. Að danskri fyrirmynd er lagt
til að auk einkalífshagsmuna megi
þegar sérstaklega stendur á byggja
synjun um aðgang á gögnum sem
eru yngri en 110 ár á almannahags-
munum. Þjóðskjalavörður yrði ekki
einráður í þessum efnum enda yrði
möguleg synjun hans kæranleg til
úrskurðarnefndar um upplýsinga-
mál auk þess sem hægt væri að bera
hana undir dómstóla. Þar með ætti
að vera tryggt að ekki kæmi til 110
ára nema í algerum undantekning-
artilvikum. Hér er því um algeran
storm í vatnsglasi að ræða, en ef
nota á þessa einu breytingu til að
gera annars gott framfaramál tor-
tryggilegt með villandi málflutn-
ingi, þá er það mér algerlega að
meinalausu að falla fá breytingunni
og færa ákvæðið til fyrra horfs.
Einhver hélt að nú væri komið að uppgjöri – nýju upphafi. Þegar
keisarinn stendur allt í einu berrass-
aður fyrir allra augum og engum
getur dulist að við höfum látið
glepjast af sjónarspili nokkurra
efnishyggjufíkla og pólitíkusa með
handhæg asnaeyru á réttum stað, þá
héldu sumir að nú yrði staldrað við
og hlutirnir hugsaðir upp á nýtt.
Þegar efnislegt gjaldþrot hundr-
aða fyrirtækja og þúsunda heim-
ila var ekki bara fræðilegur mögu-
leiki, heldur hrollkaldur veruleiki,
þá héldu einhverjir að nú yrði að
spyrna við fótum til að forða and-
legu gjaldþroti heillar þjóðar.
Og þegar fram komu öfl í landinu
sem kenndu sig við nýtt Ísland og
bestan flokk og vildu afhjúpa fárán-
leika íslenskra stjórnmála, hugsa
útfyrir rammann, gefa skít í afdank-
aða kerfishugsun, opna allar gáttir
og láta gusta um rykfallna kontór-
ista sem höfðu siglt öllum okkar
málum í strand – þá héldu margir
að bráðum kæmi betri tíð – bráðum
færum við að huga að því sem skipti
raunverulegu máli, hugsuðum ekki
bara um framtíðina sem vexti og
verðbætur, heldur færum kannski
að hugsa um börnin okkar.
Og var ekki tími til kominn?
Sumum fannst það. Var ekki mál til
komið að við hættum að tala fjálg-
lega um blessuð börnin sem það dýr-
mætasta sem við ættum, sem sjá-
öldur augna okkar, fjöreggin okkar
– var ekki tími til kominn að við
hættum að tala og færum að sýna
í verki hvers virði uppvaxandi kyn-
slóð er okkur í raun og veru? Það
var einmitt þetta sem einhverjir
héldu að við myndum gera eftir að
hafa brennt okkur svona illa – við
myndum leggja allt kapp á að hlúa
að því fólki sem sannarlega þarf að
súpa seyðið af heimsku okkar hinna,
en verður þá vonandi betur í stakk
búið til að takast á við lífið og haga
sér af ögn meiri skynsemi en við
gerðum.
En svo kom í ljós að þetta stóð
ekki til. Þegar á reynir og sparnaðar
er þörf, hvar er þá ráðist grimmast
á garðinn? Jú, þá er byrjað á því að
þrengja að börnunum. Og þá spyrja
sumir: Er þetta ekki fólkið sem
ætlaði að beita nýjum vinnubrögð-
um, hugsa útfyrir rammann? Ein-
hver hélt það. Og samt eru úrræðin
nákvæmlega þau sömu og áður hafa
sést svo oft að þau eru orðin eins og
náttúrulögmál.
Til þess að hreinsa upp skítinn
eftir þá kynslóð sem brenndi ofan
af okkur heilt samfélag ætlum við
sem sagt að sameina skóla, fjölga
í bekkjadeildum, lækka laun kenn-
ara, gefa börnunum næringarlaust
gums að borða og við ætlum líka
að taka af þeim andlega fóðrið, því
við ætlum að skera stórlega niður
starfsemi bókasafna í skólum.
Suma rámar í orð borgarstjórans
sem taldi að niðurskurður af þessu
tagi fæli í sér ný tækifæri fyrir
börnin okkar. Það átta sig ekki allir
á því hvaða tækifæri felast í því að
ræna þau bæði líkamlegri og and-
legri næringu. Ef einhver þyrði nú
í alvöru að hugsa útfyrir rammann
mætti láta sér detta í hug að í stað
þess að þrengja endalaust að nýrri
kynslóð væri kannski skynsamlegt
að fjárfesta djarflega í þeim sem
nú eru að vaxa úr grasi. Og kannski
finnst einhverjum þetta ekki einu
sinni frumleg hugsun. Vonandi ekki.
Hvernig væri til dæmis að stór-
efla starf skólabókasafnanna og
hvetja skólabörn til að lesa sem
mest og fjölbreyttast? Á bókasöfn-
um mennta börn sig sjálf, gera sínar
eigin uppgötvanir og hver veit nema
þau tileinki sér þann andlega þroska
sem okkur virðist ennþá skorta
– hver veit nema þeim takist að
setja hlutina í rétt samhengi, hugsa
útfyrir rammann, þrátt fyrir bullið
í okkur. Sumir binda vonir við það.
Hvernig væri að sýna í verki þá
umhyggju sem við þykjumst bera
í brjósti og meta það við kennara
þessa lands að þeir sinna marg-
falt margfalt mikilvægara starfi
en nokkur bankastjóri, nokkur for-
stjóri og nokkur ráðherra sem við
höfum kynnst?
Hvernig væri að við færum að
viðurkenna mistök okkar og stefnd-
um í alvöru að því að gera vel við
þá kynslóð sem ætlar síðar meir
að halda uppi merki okkar og heita
menningarþjóð, bókaþjóð, menntuð
þjóð, lestrarþjóð, en ekki bara þjóð-
in sem reif sig uppúr kreppunni
hvað sem það kostaði?
Einhver sagði að það væri dýrt að
reka skólakerfi og því trúi ég vel.
En ég trúi því líka að það sé ennþá
dýrara að þjarma svo rækilega að
því að þar viðgangist bæði líkam-
legur og andlegur næringarskort-
ur. Fyrir það gjöldum við dýru verði
þótt síðar verði.
Þá er það mér algerlega að meinalausu að
falla frá breytingunni og færa ákvæðið til
fyrra horfs.
Hvernig væri að
sýna í verki þá
umhyggju sem við þykj-
umst bera í brjósti?
Andlegt gjaldþrot framundan
Aðalfundur FAAS - félags áhugafólks og aðstandenda
Alzheimerssjúklinga og annarra skyldra sjúkdóma
verður haldinn miðvikudaginn þann 11. maí 2011 á
Grand Hóteli, Sigtúni 38, Reykjavík og hefst hann
kl. 17.00
Dagskrá
1. Fanney Proppé Eiríksdóttir, formaður FAAS
setur fundinn
2. Venjuleg aðalfundarstörf
3. Önnur mál

Vakin er athygli á að samkvæmt lögum FAAS hafa þeir
einir rétt til að sitja aðalfund sem lokið hafa greiðslu
árgjalds liðins árs.
„Vor á Sólheimum“
Fyrir skapandi fólk
Á næstunni verða
námskeið í olíumálun
og refilsaum.

Nánari upplýsingar
á www.arttravel.is
Öryggi í samskiptum
-námskeið við félagsfælni
Á námskeiði Kvíðameðferðarstöðvarinnar við félagsfælni
verða kenndar aðferðir til að draga úr kvíða og óöryggi
í samskiptum og við félagslegar aðstæður. Þetta er
árangursmælt námskeið sem byggir á aðferðum hugrænnar
atferlismeðferðar.
Kennslufyrirkomulag: Fyrstu tvær vikurnar verður kennt
tvisvar í viku, á mánudögum kl. 15-17 og á miðvikudögum kl.
15-17. Eftir það verður kennt einu sinni í viku, á mánudögum
kl. 15-17 auk eftirfylgdartíma í haust. Alls er námskeiðið 22
klukkustundir.
Næsta námskeið hefst mánudaginn 2. maí
Skráning og fyrirspurnir í síma 534-0110 eða kms@kms.is
Nánari upplýsingar: www.kms.is
Menntamál
Karl Ágúst
Úlfsson
rithöfundur og fimm
barna faðir
Villandi umræða um upplýsingalög
Upplýsingalög
Jóhanna
Sigurðardóttir
forsætisráðherra
FRÉTTIR VIÐSKIPTI ÍÞRÓTTIR LÍFIÐ UMRÆÐAN
FÁÐU BEITTUSTU
BRANDARANA Í SÍMANN
m.visir.is
Fáðu Vísi í símann!
Meiri Vísir.
Meira sjónvarp, meira útvarp, meiri fréttir, meiri upplýsingar,
meiri umræða, meira líf, meiri íþróttir, meiri virkni, meira úrval.
Þú færð meira af öllu á Vísi.
Skopmyndir Halldórs Baldurssonar eru á Vísi