Fréttablaðið - 10.09.2011, Qupperneq 8

10. september 2011 LAUGARDAGUR8
Hvort svo sterkur frambjóðandi finnst, eða
hvort hann þorir að taka áhættuna að leggja í
sitjandi forseta og stefna sterkri stöðu sinni í
hættu, kemur hins vegar í ljós þegar líður að
kosningunum í maí á næsta ári.
Rúmlega helmingur kjósenda er á
móti því að Ólafur Ragnar Gríms-
son bjóði sig aftur fram sem for-
seti. Hann hefur löngum verið
umdeildur og hefur misst gamla
stuðningsmenn. Honum hefur
hins vegar tekist að skapa sér
nokkuð sterka stöðu. Í raun er það
í höndum hans sjálfs hvort hann
situr annað kjörtímabil eða ekki.
Könnun Fréttablaðsins sýnir að rúmur
helmingur kjósenda er á móti því að Ólaf-
ur Ragnar Grímsson bjóði sig fram sem for-
seti í annað kjörtímabil. Það þýðir um leið að
tæplega helmingur kjósenda er því fylgjandi.
Það verður að teljast ágætis staða fyrir Ólaf
og til marks um það hve vel honum hefur tek-
ist að búa sér til nýtt bakland.
Gamlir stuðningsmenn hafa margir hverj-
ir yfirgefið Ólaf og honum hefur gengið illa
að finna sér nýja. Er þar átt við stuðnings-
menn í þjóðlífinu sem ganga fram fyrir
skjöldu og verja forsetann sinn. Honum hefur
hins vegar tekist að leita til almennings og
styrkt þannig stöðu sína.
Útrásarþjóðareðlið
Ólafur Ragnar var útrásarforseti. Fáir
mærðu útrásarvíkingana meira en hann
og hann hélt ófáar tölurnar, hér heima og á
erlendri grundu, um eðli Íslendinga sem birt-
ist í hinum áhættusæknu útrásarvíkingum.
Hæst hljómaði þessi tónn líklega í erindi
sem Ólafur hélt á fundi Sagnfræðinga-
félags Íslands. Erindi forsetans bar titilinn:
„Útrásin: Uppruni, einkenni, framtíðarsýn.“
Þar lét hann í það skína að íslensk útrásar-
fyrirtæki hefðu náð hinum góða árangri á
erlendri grundu vegna sögulegrar arfleifðar
þjóðarinnar. Útrásarvíkingarnir byggju yfir
sama eðli og landnámsmennirnir.
„Hinir fyrstu Íslendingar voru sannar-
lega útrásarfólk, jafnvel svo afgerandi að
þau sem nú gera garðinn frægan blikna í
samanburði,“ sagði forsetinn í ræðu sinni.
Og spurningum um langsótt tengsl svaraði
hann sjálfur:
„Sumum kann að þykja langsótt að tengja
landnámstímann við greiningu á útrásinni en
menningin á sér nú einu sinni djúpar rætur
og þessi arfleifð eins og hún er túlkuð af
samtímanum hefur mótað okkur öll.“
Klappstýran
Ólafur Ragnar var áhugasamur um viðskipti
Íslendinga erlendis. Hann var viðstaddur
opnun útibúa og flaug oftar en ekki með
bankamönnum á fund ráðamanna.
Ólafur hefur löngum litið viðskipti við Kín-
verja hýru auga og árið 2005 fór hann í sína
fyrstu ferð þangað sem forseti. Um hundrað
manns voru með í för, þar með talið mörg
kunnugleg nöfn: Björgólfur Thor Björgólfs-
son, Jón Ásgeir Jóhannesson, Hannes Smára-
son, Hreiðar Már Sigurðsson og Sigurjón Þ.
Árnason, svo einhverjir séu tíndir til.
Tveimur árum síðar hélt forsetinn á ný til
Kína. Þar opnaði hann meðal annars kæli-
geymslu í eigu Eimskips, sem félag í eigu
Björgólfs Guðmundssonar átti. Til farar-
innar var notuð einkaþota í eigu Glitnis.
Hrunið varð áfall
Eins og Ólafur Ragnar baðaði sig í dýrðar-
ljóma auðs og útrásar í bólunni, var ein-
boðið að hann yrði fyrir álitshnekki þegar
sápukúlan sprakk. Allir þeir sem gagnrýn-
islaust höfðu stutt útrásina þurftu að svara
fyrir sig, hvað þá þeir sem höfðu lofað hana,
líkt og forsetinn gerði svikalaust.
Um embættisfærslur forsetans er fjallað
í skýrslu Rannsóknarnefndar Alþingis, líkt
og sést hér til hliðar.
Ólafur hefur sjálfur sagt að hann hafi
farið fullgeyst í yfirlýsingum sínum í útrás-
inni. Í nýársávarpi sínu 1. janúar 2009,
sagðist hann hafa gert mistök með því að
ganga of langt í málflutningi í þágu banka
og útrásarfyrirtækja.
Endurskilgreiningin
Ekki blés byrlega fyrir forsetanum í upp-
gjörinu eftir hrun. Honum tókst þó að
finna sér nýjan vettvang og nýtti hann
til vinsælda aukninga. Sá vettvangur var
Icesave-málið.
Icesave hefur reynst stjórnvöldum erfitt,
enda vandfundinn sá Íslendingur sem vill
greiða skuldir sem bankar stofnuðu til.
Samningar náðust um meðferð málsins
milli stjórnvalda og Breta og Hollendinga,
en forsetinn synjaði lögunum staðfestingar
í tvígang og vísaði í þjóðaratkvæðagreiðslu.
Þjóðin felldi samningana með miklum
meirihluta.
Þessi gjörð Ólafs varð til þess að hrekja
fyrrum stuðningsmenn hans frá. Vinstri-
menn, sem höfðu stutt hann í embættið
1996 og fylkt sér á bak við hann þegar
hann skaut fjölmiðlalögunum til þjóðar-
innar árið 2004, yfirgáfu hann. Í staðinn
fékk hann stuðning frá gömlum fjendum í
Framsóknar- og Sjálfstæðisflokki. Og ekki
síst á meðal almennings.
Sá stuðningur gæti reynst honum dýrmæt-
ur, því ekki er víst að framámenn stjórn-
arandstöðuflokkanna séu til í mikla bar-
áttu fyrir hönd Ólafs Ragnars Gríms sonar.
Honum hefur hins vegar tekist að verða for-
seti þjóðarinnar á undra skömmum tíma.
Ólafur var kannski ómögulegur útrásar-
forseti í augum hennar, en hefur staðið í
lappirnar í þessu máli, að mati þjóðarinnar.
Í höndum Ólafs sjálfs
Ólafur Ragnar hefur undanfarið skotið föst-
um skotum að stjórnvöldum og ljóst er að
stirt er á milli hans og ríkisstjórnar innar.
Hann hefur gagnrýnt stjórnvöld fyrir
Icesave-málið og sakað þau um að beygja
sig fyrir erlendu valdi. Trauðla finnst alvar-
legri ásökun frá forseta til ríkisstjórnar.
Þá hefur hann um leið talað máli kín-
verska fjárfestisins Nubo, sem hefur hug
á að kaupa Grímsstaði á Fjöllum. Þar talar
hann hins vegar gegn stjórnarandstöðu-
flokkunum. Eins og Grétar Þór Eyþórsson
stjórnmálafræðingur bendir á hér til hliðar,
gæti það orðið til að setja stuðning við for-
setann í uppnám.
Þegar öllu er á botninn hvolft er það hins
vegar að mestu leyti í höndum Ólafs sjálfs
hvernig framtíðin verður. Heimildarmenn
Fréttablaðsins eru sammála um að staða
hans sé sterk, þrátt fyrir allt. Það þarf að
vera mjög sterkur frambjóðandi sem leggur
í mótframboð gegn honum.
Vinalaus en með styrka stöðu
Grétar Þór Eyþórsson stjórnmálafræðing-
ur segir afstöðuna til forsetans, sem fram
kemur í könnun Fréttablaðsins, ekki koma
á óvart. Forsetinn hafi aflað sér margra
vina í Sjálfstæðis- og Framsóknarflokki
með notkuninni á málþófsréttinum, en
eignast óvini í eigin röðum. Þessi hlutföll
þurfi því ekki að koma á óvart, þjóðin
skiptist til helminga í afstöðu til hans.
„Hann er hins vegar umdeildur og hvergi
nærri víst að það sé á vísan að róa ákveði hann
að fara fram.“
Grétar Þór segir Ólaf mjög pólitískan forseta.
Hann hafi veist hart að núverandi ríkisstjórn, en
eigi ekki sjö dagana sæla í stjórnarandstöðuflokk-
unum. Afstaða hans til kínverskra fjárfestinga hér
á landi geti fækkað í vinahópi hans.
„Stóra breytingin á forsetaembættinu,
í tíð Ólafs, er notkun hans á málskotsrétt-
inum. Aðrar breytingar eru þær pólitísku
yfirlýsingar sem hann hefur gefið. Það
þýðir að hann getur átt von á því að
mæta harðari andstöðu ef hann ákveður
að fara fram.“
Grétar segir fullsnemmt að spá fyrir
um hvort Ólafur Ragnar býður sig aftur
fram. „Hann er svo óútreiknanlegur að ég
segi bara já eða nei. Mér finnst hann vera að
senda frá sér yfirlýsingar í báðar áttir í pólitíkinni.
Ef ég ætti að giska á eitthvað, út frá þeim, finnst
mér eins og honum sé orðið sama um hvaða
stuðnings hann nýtur og ætli ekki fram. En ég
vildi fá að bíða í tvo til þrjá mánuði með að svara
þessari spurningu.“
Óviss stuðningur nýrra vina
Ljóst má vera að forsetinn gekk mjög langt í
þjónustu við einstök fyrirtæki og einstaklinga sem
stýra þeim eins og hann hefur sjálfur viðurkennt
nokkrum sinnum eftir hrunið. Forsetaembættið
var óspart nýtt í þágu einstakra aðila til að koma á
tengslum víða um lönd. Þegar lýðræðislega kjör-
inn forseti lands talar á opinberum vettvangi sem
fulltrúi þjóðar sinnar er jafnan hlustað og því skiptir
máli hvað hann segir og við hverja hann talar. Þar
liggur ábyrgð forseta Íslands. Forsetinn beitti sér
af krafti við að draga upp fegraða, drambsama og
þjóðerniskennda mynd af yfirburðum Íslendinga
sem byggðust á fornum arfi. Það er athyglis-
vert að nokkrir þeirra eiginleika sem forsetinn
taldi útrásarmönnum til tekna eru einmitt þeir
þættir sem urðu þeim og þjóðinni að falli. Í ljósi
sögunnar hefði þurft mun meiri aga og reglufestu
við ákvarðanatöku, hófsemi í framkvæmda-
gleðinni, reglur um skráningu fundargerða sem
og óæskileg tengsl milli einstaklinga. Þrátt fyrir að
kenningar forsetans væru harðlega gagnrýndar
hélt hann áfram að lofa útrásina. Hann tók þátt
í að gera lítið úr þeim röddum sem vöruðu við
hættulega miklum umsvifum íslenskra fyrirtækja.
Rannsóknarskýrsla Alþingis, Viðauki 1,
II.4 - Hlutur forseta Íslands.
Forsetinn í rannsóknarskýrslunni
FRÉTTASKÝRING: Hver er staða Ólafs Ragnars Grímssonar á forsetastóli?
Kolbeinn Óttarsson
Proppé
kolbeinn@frettabladid.is
FORSETINN Ólafur Ragnar Grímsson tók virkan þátt í útrás íslenskra viðskiptamanna. Hér klippir hann
á borða við opnun skrifstofu Landsbankans í Winnipeg vorið 2007. Eftir hrun hefur honum tekist að
endurskapa sig í huga þjóðarinnar sem málsvara hennar. FRÉTTABLAÐIÐ/BERGSTEINN
GRÉTAR ÞÓR
EYÞÓRSSON