Fréttablaðið - 10.09.2011, Blaðsíða 34

10. september 2011 LAUGARDAGUR34
Glerbrot og barnaföt
Vor 2006
Fólk æðir fram og til baka, það ýlir í sír-
enum, eldar loga. Í loftinu er þung lykt af
sprengjupúðri og bensíni. Húð sem brennur.
Lína og Anwar reyna að rétta fram
hjálpar hönd í óreiðunni. Þau heyrðu spreng-
inguna og fóru á staðinn. Nú eru þau orðin
rykug upp fyrir haus og sótsvört í framan.
Í gegnum þykkan mökkinn sést skað-
brunnið fólk sem veinar af sársauka. Alls
staðar er blóð, brennheitar sprengjuflísarn-
ar rífa allt og tæta. Margir þeirra sem ráfa
um eru hálfnaktir, fötin rykktust utan af
þeim í ósköpunum. Innan um hrúgur af gler-
brotum liggja gauðrifnar tægjur sem áður
voru buxur, nærföt, barnagallar, kuflar og
kjólar. Þar eru einnig margvíslegir líkams-
partar, þaktir steinryki og salla af ein-
hverju sem áður var hluti af götumyndinni.
Tvist og bast sjást stakir sandalar, hvar eru
fæturnir sem báru þá fyrir örskotsstundu?
Í kjölfar þess að veröldin verður að dufti
þarf að slökkva elda og skola burt blóði.
Rauðum taumum sem renna saman í polla.
Það þarf að bera burt grjót og draga lík
undan braki. Tjasla særðum saman, koma
útlimum sem enginn kannast við á rusla-
haugana.
24 látnir í Bagdad í dag. 52 dánir eftir
öfluga bílsprengju.
Ef stríð væru bara svona hreinleg,
klippt og skorin. En átök eru auðvitað full
af atburðum sem ekki er hægt að mæla,
augnablikum sem vara í eilífð. Fréttaskeyti
af stríðssvæðum lykta ekki af brenndri húð.
Það er einkennilegt að vita aldrei hvort
maður kemst heim í heilu lagi. Sérstakt til
þess að hugsa hversu mikil sorg getur rúm-
ast í einu andartaki. En það hefur svo sem
ótal margt gerst í lífi Línu seinustu ár og
þetta er ekki það óeðlilegasta. Seinna á hún
eftir að horfa djúpt í augun á jafnöldru sinni
á Akranesi og segja lágum rómi:„Veistu, það
er ekkert sem ég hef ekki séð. Ekki eftir
Írak.“
Það er þá sem ég hiksta og mæni út um
stofugluggann. Ég er fædd á Skaga, hún er
flutt á Skaga, við erum nánast jafngamlar.
Stundum finnst mér eins og hún gæti verið
í fjölskyldunni eða gömul skólasystir, hún
er svo kunnugleg, samt höfum við upplifað
gjörólíka hluti. Ég stama eitthvað og held
áfram að glápa út, sterkur vindur eins og
títt er á Akranesi, miður vetur, myrkrið
að skella á. Fréttir af efnahagshruninu í
sjónvarpinu, reiðu fólki og vonlausu, stöku
erlend frétt inn á milli, annars bara Ísland.
En þetta gerist vitanlega seinna – við
erum ekki enn þá komin alla leið á Akranes.
Þvert á móti, við erum enn stödd í hverfinu
hennar Línu í Bagdad. Það er árið 2006 og
viðsjárverðir tímar í Írak.
Hvítur kjóll og kaka í tjaldi
Nóvember 2007
Með tímanum myndast Al Waleed-flótta-
mannabúðirnar, lengst úti í eyðimörkinni,
við landamæri Íraks og Sýrlands. Þang-
að flýr Lína og einnig Ayda – önnur aðal-
persóna í bókinni. Ayda á dæturnar Aseel
og Sömu og nú stendur gifting fyrir dyrum
hjá þeirri síðarnefndu. En hvernig heldur
maður giftingarveislu í flóttamannabúðum?
Það birtir af degi. Kuldinn bítur í kinn-
arnar. Ayda er löngu vöknuð, hefur í ótal
horn að líta. Henni líður líka undarlega.
Treginn þrengir sér upp í brjóstið og situr
þar eins og þungur steinn.
Hún er glöð með ráðahaginn, ánægð með
brúðhjónin en sundrun fjölskyldunnar er
skyndilega svo áþreifanleg að það þyrmir
yfir hana. Af hverju er fjölskyldan ekki
samankomin við svona mikilvægt tilefni –
giftingu elsta gullmolans?
Það vantar alla bræður Aydu og allar
systur hennar nema eina. Sömuleiðis vantar
foreldra hennar. Þegar hún var úti vinnandi
var Sama oft í pössun hjá þeim – eftirlæti
afa síns og ömmu. Auðvitað ættu þau að vera
hér.
Síðast en ekki síst vantar föður Sömu í
veisluna. Ayda bítur á jaxlinn og þurrkar
tárin, en hvernig sem hún strýkur þau í
burtu vilja þau ekki hætta að renna.
Hún leggur sig í líma við að undirbúa allt
þannig að það líkist sem mest hefðbundinni
giftingu. Vitanlega getur hún ekki aðhafst
neitt varðandi veðurbarin tjöldin og pláss-
leysið, ekki breytt köldu haustveðrinu –
en hún skal ekki láta það standa upp á sig
að bera ekki fram fínan mat þegar dóttir
hennar giftir sig.
Hún bítur á jaxlinn og virðir fyrir sér
Lifað og hrærst í skugga átaka
Fyrir nákvæmlega þremur árum flúðu átta fjölskyldur skelfilegar aðstæður í Al Waleed-flóttamannabúðunum í Írak og
fengu hæli á Akranesi. Á þriðjudag kemur út bókin Ríkisfang: Ekkert eftir Sigríði Víðis Jónsdóttur þar sem saga kvennanna
er rakin og ástæður þess að þær lentu á flótta. Fréttablaðið birtir hér kaflabrot úr bókinni og byrjar á götuhorni í Bagdad.
DÆTUR LÍNU Á AKRANESI Í hópnum sem endaði á Skaga haustið 2008 voru 8 konur og 21 barn.
HLUTI FLÓTTAKVENNANNA Á AKRANESI ÁSAMT BÖRNUM SÍNUM Sementsverksmiðjan er í baksýn og Lína önnur kona frá vinstri en Ayda lengst til hægri.
Sigríður Víðis Jónsdóttir
er fædd og uppalin á
Akranesi og kynntist
flóttakonunum og
sögu þeirra. Í bókinni
Ríkisfang: Ekkert beinir
hún sjónum að fólkinu
sem lifir og hrærist í
skugga pólitískra átaka
undangenginna áratuga
í Mið-Austurlöndum. Í
forgrunni eru tvær þeirra
kvenna sem komu til
Íslands: Ayda sem varð að skilja
elsta barnið sitt eftir í Írak og Lína sem flúði
ásamt þremur ungum börnum sínum. Kon-
urnar í hópnum eru allar ríkisfangslausar
og eru auk þess allar tvöfaldir flóttamenn –
foreldrar þeirra flúðu Palestínu og þær sjálfar
Írak.
Fyrir bókina tók Sigríður viðtöl við allar
flóttakonurnar á Akranesi, auk fjölda annarra
viðtala og ferða til Palestínu og Íraks.
SAGA FLÓTTAKVENNA
hráefnið. Á matseðlinum eru meðal annars
biryani og malfouf. Biryani er þekktur rétt-
ur í Mið-Austurlöndum og víðar – hrísgrjón
með kjúklingi, möndlum, kardimommum og
ótal tegundum af kryddi. Malfouf er palest-
ínskur réttur – hvítkálsrúllur fylltar með
steiktum hrísgrjónum, lauk, lambakjöti,
kúmeni, hvítlauk, kóríander og fleiru.
Auk þess að elda veislumat á gasprímus
þarf að gera tjaldið klárt. Systir Aydu býr
við hliðina á henni og festir tjöldin þeirra
saman þannig að úr verður eitt rými. Hún
lánar Aydu líka potta og borðbúnað.
Konurnar setjast með krosslagða fætur á
tjaldgólfið, strjúka sér um mjóbakið, skera
lauk, saxa grænmeti, sjóða hrísgrjón. Þær
elda matinn í mörgum pottum á litlu gas-
hellunum. Það er erfitt að vera án bakara-
ofns við matargerðina, ætti með réttu að
baka biryani-kjúklinginn í ofni. Flóttakon-
ur í tjaldbúðum bíta á jaxlinn og nota pönn-
urnar eins og ofn.
Hárgreiðslukona úr búðunum gerir Sömu
tilbúna inni í tjaldi. Greiðir síðu, kastaníu-
brúnu lokkana vandlega og festir þá fallega
upp. Málar brúðina í kringum augun, litar
þykkar varirnar rauðar. Systir brúðgumans
og kvenkyns ættingjar Sömu eru á staðnum
og hárgreiðslukonan greiðir þeim sem vilja.
Konur og stúlkur spjalla, brosa, blikka brúð-
ina. Hlátrasköll berast úr tjaldinu.
Ayda kinkar kolli til þeirra, reynir að
gera þetta allt eftir bókinni en sumu verður
hún þó að sleppa, við þessar aðstæður er of
flókið að ætla að framfylgja öllum hefðum.
1989 gæti tilheyrt öðru lífi
Daginn sem veislan er haldin, 19. nóvember
2007, verður henni hugsað til eigin giftingar-
veislu. Þau Husam héldu upp á daginn á
stóru og fínu hóteli í Bagdad. Þá var dansað
fram eftir nóttu, þá var gaman að vera til.
Þetta var árið 1989 en gæti allt eins til-
heyrt einhverju öðru lífi. Bagdad var eftir-
sóttur og vinsæll áfangastaður ferðalanga
og fræðimanna, jafnvel þótt þeim hefði
fækkað eftir stríðið við Íran. Veislan var
fjölmenn og öll stórfjölskyldan saman komin
– líka í trúlofunarveislunni. Um dans gólfið
liðu félagar Husams og samstarfskonur
Aydu og vinkonur, íraskar sem palestínsk-
ar, það skipti engu hver var hvað. Salurinn
var fallega skreyttur, blóm á borðum, blóm
alls staðar.
En það þýðir ekki að hugsa um það, við
erum stödd í flóttamannabúðum lengst úti í
eyðimörk, það er kalt úti, nokkur ský á lofti,
annars heiður himinn. Sama er komin í hvíta
kjólinn og spariskóna og ljómar.
Tjaldið fyllist af brosandi fólki í spari-
fötum. Diskum er útdeilt, skeiðum stungið í
skálar, gestir matast inni hjá Aydu og systur
hennar. Troðfullir bakkar af mat standa í
röðum. Á meðan snæðir fólkið hans Alis í
öðru tjaldi. Það er ekki pláss fyrir alla til
að vera saman.
Nýlega var rafmagn leitt að tjald-
heimilunum í eyðimörkinni. Það kemur úr
stórri rafstöð sem Flóttamanna stofnunin
útvegaði. Þar með geta íbúarnir stungið
litlum hlutum á borð við hitara og viftur í
samband inni hjá sér. Þetta breytir gríðar-
miklu. Rafmagnið er til að byrja með á í
þrjár klukkustundir á dag en daginn sem
giftingar veislan fer fram sækja Sama og
brúðguminn Ali um að fá rafmagn tveimur
tímum fyrr en venjulega. Þá geta þau spilað
tónlist úr kassettutækjum og notað hátalara.
Haft almennilega danstónlist!
Erindið er samþykkt.
Ayda veit að hún á að vera glöð, gleðst
raunar innilega á þessum ánægjulega degi,
en ræður á hinn bóginn ekki við tárin.
Þetta er allt svo ólíkt því sem það ætti að
vera. Hún sjálf svo ósköp einmana.
Söngur og trommusláttur berst um flótta-
mannabúðirnar. Það er komið að aðal fjörinu
– zaffa! Þá fer brúðguminn fylktu liði úr
sínu húsi og að húsi brúðarinnar.
Ali stígur út úr tjaldinu og heldur ásamt
ættingjum sínum og vinum í gegnum búð-
irnar og að tjaldi Sömu og Aydu. Fólkið
syngur, klappar og spilar á tabla-trommur.
Aðrir flóttamenn fylgjast spenntir með –
giftingarveisla brýtur upp tilbreytingar-
lausan daginn í eyðimörkinni.
Óvenjulegar aðstæður – óvenjulegar lausnir
Nú heilsast brúðhjónin rjóð og sæl og brosa
út að eyrum. Ali lítur aðdáunaraugum á
Sömu. Tónlist ómar úr kassettutækinu og
þá er ekkert að vanbúnaði!
Veislugestir hlæja og dansa debka fyrir
utan tjaldið – dans þar sem menn leiðast í
röð og stíga taktinn saman, lyfta fótum á
sama tíma, stíga áfram, allir samtaka.
Ali og Sama skera köku sem þau keyptu
í Rutbah. Þetta er ekki hefðbundin brúðar-
terta en hún er góð og fólkið fagnar. Aseel
systir Sömu heldur skælbrosandi á köku-
sneið og sýpur á Pepsi.
Óvenjulegar aðstæður kalla á óvenjuleg-
ar lausnir. Fjölskyldur brúðhjónanna útvega
leigubíl af landamærunum til að ferja ungu
hjónin með viðhöfn yfir í tjald Alis. Þau setj-
ast inn í bílinn, einlæglega glöð, ásamt Aydu
og Aseel. Bíllinn ekur af stað. Brúðhjónin
fá höfðinglegar móttökur þar sem þau aka
í gegnum hrörlegar flóttamannabúðirnar,
stíga út og smeygja sér inn í tjald hjá Ali.
Angan af kanil, negul og kardimommum
fyllir tjaldstofuna. Það rýkur úr diskum,
fötum og skálum, lyktin er dásamleg.
Þau matast, það rökkvar.
Síðan tæmast fötin og nóttin gleypir þau.
Ayda þurrkar af sér tárin.