Bankablaðið - 01.12.1967, Blaðsíða 22

sé sjálfstæður seðlabanki, náði það ekki fram
að ganga fyrr en eftir nærri því fjögurra
áratuga deilur, en þær hófust skömmu eftir
1920. Hvað eftir annað á þessu tímabili votu
gerðar tillögur um stofnun seðlabanka, en
þær strönduðu annars vegar á því, að menn
töldu þetta of kostnaðarsamt, en hins vegar
á eindreginni andstöðu Landsbankans. Jafn-
skjótt og þessi breyting var gerð hjöðnuðu
hins vegar deilurnar, og er óhætt að segja,
að enginn ágreiningur sé lengur um það,
ekki einu sinni á milli bankastjórna Seðla-
bankans og Landsbankans, að þessi loka-
skipting Landsbankans í viðskiptabanka ann-
ars vegar og seðlabanka hins vegar hafi ver-
ið til stórkostlegrar bótar.
Það yrði of langt mál að ræða hér hlut-
verk og starfsemi Seðlabankans nema í ör-
fáum atriðum. Auk þess að annast seðlaút-
gáfu og vera banki hinna bankanna er hann
aðalgjaldeyrisbanki þjóðarinnar og á að varð-
veita gjaldeyrisforða hennar og vaka yfir því,
að ríkið og bankarnir geti ætíð staðið við
skuldbindingar sínar erlendis. Jafnframt er
Seðlabankinn banki ríkisins og annast hvers
konar bankaþjónustu, sem ríkissjóður þarf
á að halda. En hann er ekki aðeins viðskipta-
banki ríkisins ,heldur gegnir hann mikilvægu
hlutverki í almennri stjórn efnahagsmála, og
hlýtur þannig að eiga mjög náið samstarf
við ríkisvaldið hverju sinni.
Nú er það eitt einkenni bankakerfisins á
Islandi, að hér eru þrír stærstu viðskipta-
bankarnir í eigu ríkisins, auk Seðlabankans.
Engu að síður eru tengsli Seðlabankans við
ríkisvaldið miklu nánari en hinna ríkisbank-
anna, enda er hann eini bankinn, sem bein-
línis ætlazt er til með lögum, að hagi stefnu
sinni í meginatriðum í samræmi við stefnu
ríkisvaldsins hverju sinni. Þessi afstaða milli
ríkisins annars vegar og Seðlabankans hins
vegar er í rauninni óumflýjanleg, enda hefur
hún í aðalatriðum orðið hin sama í öllum
löndum heims. Þótt Seðlabankinn sé sjálf-
stæð stofnun og hljóti að sjálfsögðu að standa
fast á skoðunum sínum og stefnu, er áreiðan-
lega óhugsandi til lengdar, að bankinn geti
rekið allt aðra stefnu í efnahagsmálum held-
ur en þá, sem mörkuð er af ríkisstjórn og
Alþingi. Milli þessara aðila verður því með
gagnkvæmum umræðum og skoðanaskiptum
að nást samkomulag, er tryggi sæmilegt sam-
ræmi í heildarstefnu efnahagsmálanna.
Hitt er í rauninni athyglisverðara, að ríkis-
valdið skuli ekki hafa beinni afskipti af
starfsemi viðskiptabankanna heldur en raun
ber vitni. Segja má, að ríkisvaldið hafi í fram-
kvæmd litlu meiri möguleika til þess að segja
ríkisbönkunum fyrir verkum, heldur en
hverju öðru fyrirtæki í landinu. Þetta þýðir
ekki, að þeir séu óháðir stjórnmálalegum
áhrifum, enda eru bankaráð þeirra kjörin af
Alþingi. Það sem ég á við er eingöngu, að
ríkisvaldið hefur enga sérstaka aðstöðu eða
löglegan rétt til að ætlast til þess, að ríkis-
bankarnir framfylgi stefnu hennar í efna-
hagsmálum. I þessu efni er í raun enginn
mismunur á milli ríkisbankanna og einka-
bankanna. Þetta fyrirkomulag er ekki ein-
stakt hér á landi, bæði á Frakklandi og á
Ítalíu, þar sem margir bankar eru í eign
ríkisins, starfa þeir sem sjálfstæðar stofnanir
alveg á hliðstæðan hátt og einkabankarnir.
Af þessu leiðir alls ekki, að ég álíti ríkis-
bankana undanþegna þjóðfélagslegri ábyrgð,
enda eru þeir í gegnum bankaráð sín ábyrg-
ir gagnvart Alþingi, sem getur með lögum
sagt þeim fyrir verkum. Eg á hins vegar við
það, að áhrif efnahagsmálastefnu ríkisvalds-
ins hverju sinni, t. d. á útlán viðskiptabank-
anna eru ekki bein, heldur eiga þau sér stað
í gegnum fjármálastefnu ríkissjóðs og pen-
ingamálastefnu Seðlabankans, en þetta hvort
tveggja á þátt í því að ákveða hve mikið
20 BANKABLAÐIÐ