Árdís - 01.01.1936, Síða 50

48
getið. Þrátt fyrir það 'þótt fé væri veitt kirkjuskólum 1833, þá var
það ekki fyr en 1870 sem hægt er að telja að nokkrar verulegar
breytingar hafi átt sér stað að því er mentamálin snertir. Voru þá
fyrst stofnaðir alþýðuskólar með stjórnarstyrk og eftiriiti. Með
þeirri hreytingu hafði stjórnin viðurkent þann sannleika a‘
mentamálin heyra til þjóðinni í heild sinni.
Vér göngum nú út frá því sem sjálfsögðu að stjórnir beri
ábyrgð á mentamálunum, en samt eru ekki nema 65 ár síðan sú
viðurkenning fékst á Englandi.
í Vesturheimi bar minna á stéttaskiftingunni á frumbýlisár-
unum en í hinum eldri löndum. Þar voru því skólar og aðrar
mentastofnanir óháð fornum venjum og föstum reglum. ISiamt
voru skólarnir þar mjög sniðnir eftir ensku fyrirmyndinni og
kensla að mestu ieyti bundin við latínulestur og annað bóknám
Stefnan í mentamálum bæði á Englandi og í Vesfcurheimi hefir þó
aðallega verið sú að veita sem flestum tækifæri til náms, án tillits
til auðs eða stétta.
Framfarirnar á síðari árum hafa verið afar hraðstígar. Þegar
atkvæðisrétturinn var veittur alment leiddi hann beinlínis til ó-
keypis mentunar og skólagöngu fyrir alla.
En þegar svo var komið að alþýðan tók skynsamlegan þátt, í
landsmálunum, þá var þess ekki langt að bíða að þjóðveldishug-
myndirnar ruddu sér til rúms innan skólanna sjálfra. Kom þetta
fram á ýmsan hátt t. d. þannig að stúdentar mynduðu með sér
félög sem þeir stjórnuðu sjálfir, og réðu auk þess að ýmsu leyti
fyrirkomulagi skólanna og vissum hliðum skólalíf'sins. Til eru
jafnvel skólar, sem það hafa reynt að veita nemendum svo að
segja fullkomna sjálfstjórn. Hugmyndin er sú .að nemendur sem
verið er að búa undir borgarastöðu í mannfélagi með fullkominni
sjálfstjórn verði að læra það á skólaárunum að stjórna sér sjálfir—
verði að lifa undir svipuðu fyrirkomulagi þar eins og þeir eiga í
vændum í mannfélaginu síðar, og læra það á skólaárunum, að
ábyrgð fylgir frelsi. Tilraunaskólar í þessum skilningi eru nú í
ýmsum löndum Evrópu.
Skólaáhrifin hafa einnig vakið og glætt þá stefnu að allar
þjóðir jarðarinnar eigi og verði að taka saman höndum í fjármál-
um og verzlun. Tvær eru þær námsgreinar sem mikil áherzla er
iögð á nú á tímum, þótt þær séu báðar kendar í breyttri mynd frá
þvf sem áður var: 'þær eru landafræði og mannkynssaga. Þessav
greinar eru kendar með því augnamiði og á þann hátt að búa
þjóðirnar og einstaklingana undir nýtt líf í nýjum heimi.
Almenn vísindi sem nú eru kend í skólum skiftast aðallega í
tvo flokka; annar fjallar um heilsu og hreinlæti; hinn um nothæfa
sálarfræði. Læknar og hjúkrunarkonur gera margt og mikið til