Morgunblaðið - 05.01.2009, Blaðsíða 24

24 Umræðan
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 5. JANÚAR 2009
Morgunblaðinu hefur borist mikill fjöldi greina og pistla frá lesendum um ástandið í efnahagsmálum landsins.
Margir höfundar lýsa áhyggjum sínum af þróun mála og margir gera tillögur um leiðir út úr efnahagsvanda þjóð-
arinnar. Morgunblaðið leggur áherslu á að gera þessum umræðum góð skil í blaðinu á næstunni.
Skoðanir fólksins
Afleiðing af röng-
um forsendum út-
reiknings vísitölu
neysluverðs er
eignaupptaka og stangast
því að öllum líkindum á við
stjórnarskrá. Hér er verkefni
fyrir lögfræðinga að spreyta
sig á.’
Í KASTLJÓSI 19. des. var rætt
við Aðalstein Hákonarson, deild-
arstjóra hjá skattstjóra og fyrrv.
endursk. KPMG. Aðalsteinn var
spurður hvort reiknishaldsleikfimi
sem stunduð hefur verið á Íslandi
sé skipulögð blekking. Aðalsteinn,
varkár opinber starfsmaður, svaraði
ekki afgerandi en að regluverkið
væri veikt og að það höndlaði þetta
ekki, en bætti við að á það hefði aldrei reynt fyrir
dómstólum. Í mínum huga er engin spurning að um
skipulagða blekkingu er að ræða sem stunduð hefur
verið á Íslandi í mörg ár – með afleiðingum sem við
þurfum ekki að fara út í nánar. Við skulum rifja upp
dæmi: Stofnað er fyrirtæki A. Eigið fé þess (framl
eig. / skuld við eig.) er 1 milljarður kr. Þetta fyr-
irtæki hefur ekki áunnið sér neitt, ekki vörumerki,
þar býr engin þekking, þar er engin reynslukúrfa –
ekkert. Ég leyfi mér að fullyrða að það er ekki einu
sinni víst að hlutaféð hafi nokkurn tíma verið greitt.
Fyrirtækið B er yfirtekið. Þetta fyrirtæki hefur verið
í rekstri einhvern tíma og samkvæmt bókum félags-
ins er skuld þess við eigendur sína 3 millj. Þ.e. eigið
fé þess er 3 milljarðar. Eigendur A, sem eru vel
kynntir í bönkunum, ákveða með aðstoð fjár-
málaspekinga að fyrirtæki B sé 6 milljarða króna
virði, fá 5 millj. króna lán og sameina fyrirtækin.
Til verður fyrirtæki sem við köllum C. Þetta fyr-
irtæki skuldar nú 5 milljarðana sem teknir voru að
láni og eigið fé hins sameinaða fyrirtækis er orðið
neikvætt upp á 2 milljarða. Þar sem fyrirtækið var
keypt á yfirverði hlýtur að liggja þar dulin eign.
Þessi mismunur er færður á viðskiptavild. Það liggja
sem sagt meiri óefnisleg verðmæti nú í hinu samein-
aða fyrirtæki þrátt fyrir að yfirtökufélagið hafi enga
viðskiptavild átt. Við þessa blekkingu hefur sem sagt
orðið til meiri þekking, yfirburðir á markaði, sér-
hæfni, verðmætt vörumerki, eitthvað sem gerir þetta
félag hæfara til að ávaxta sig en önnur sambærileg
fyrirtæki í sömu grein. Þetta er niðurstaða eigenda
og þeir eignfæra 3 milljarða á viðskiptavild hins nýja
félags. Hið nýja félag er orðið söluvara: Eigið fé 1
millj., „good will“ 3 millj. – sennilega vanmetin.
Skuldin er hins vegar ekki „tíunduð“ sérstaklega,
enda eðlileg miðað við eignahlið efnahagsreiknings.
Öllu þessu pakka svo jakkaklæddu – afleiðufræðiá-
hættudreifingarprinsarnir inn í réttan pappír og selja
einhverjum lífeyrissjóðnum á uppsprengdu verði.
Þeir sem byrjuðu plottið eru löngu komnir á Range
Rover með fullt skott af peningum – og öll vötn falla
í Vatnsmýrina því Skerjafjörðurinn nötrar þegar þot-
an hefur sig til flugs í kvöldkyrrðinni.
Það er nú svo merkilegt að hinn ágæti fræðimaður
og núverandi aðalendurskoðandi Seðlabanka Íslands,
Stefán Svavarsson, virðist hafa séð þetta allt fyrir.
Þegar sukkið stóð sem hæst 12. apríl 2007 skrifaði
hann athyglisverða grein í Morgunblaðið – sem bar
heitið Um viðskiptavild í fyrirtækjum. Þar segir hann
m.a; „án þess að það sé stutt rannsóknarniðurstöðu
skal fullyrt að fyrir meira en 10 árum vógu við-
skiptavild og aðrar óefnislegar eignir ekki þungt í
reikningsskilum íslenskra fyrirtækja. Nú er öldin
önnur. Samkvæmt úttekt Einars Guðbj., dósents við
HÍ, nam viðskiptavild allra fyrirtækja á hlutabréfa-
markaði meira en 550 millj. í árslok 2006 og hafði þá
hækkað um meira en 200 millj. frá fyrra ári.“ Í grein
Stefáns kemur fram að auk þessara 550 milljarða
voru aðrar óefnislegar eignir – þ.e. ósnertanleg verð-
mæti – huglægar eignir – upp á 150 millj. Alls voru
því yfir 700 milljarðar króna af bókfærðum eignum
íslenskra fyrirtækja á markað í árslok 2006 ÓEFN-
ISLEGAR EIGNIR S.S. VIÐSKIPTAVILD.
Það er einnig mjög sláandi að á þessum tíma hafi
óefnislegar eignir sex fyrirtækja á markaði verið
meira en 50% af heildar eignum þeirra. Hvernig er
þetta hægt? Það er mjög athyglisvert í framhaldi af
viðtalinu við Aðalstein Hákonarson að rifja upp hluta
skilgreiningar Stefáns Svavarssonar á hugtakinu við-
skiptavild. Þar segir hann m.a. „viðskiptavild er að-
eins í fyrirtækjum sem ávaxta sig betur en gengur og
gerist meðal annarra fyrirtækja í sömu atvinnugrein.
Af því má ráða að viðskiptavild er hagnaðarhugtak
og raunar meira en það, því sá hagnaður varðar
framtíðarreksturinn og verður að vera umfram al-
menna ávöxtun (e. Superior profit )“. Til glöggvunar
skal þess getið að óheimilt er að færa til eignar við-
skiptavild sem ekki er keypt. Af því leiðir að óheimilt
er að uppfæra eða endurmeta viðskiptavild. Reglan
er sú að viðskiptavild skal niðurfæra eða afskrifa á
ákveðnum tíma.
Stefán Svavarsson segir: „Almennt má búast við að
viðskiptavild sé ekki lengi til staðar í einu og sama
fyrirtækinu, því umframhagnaður í einu hlýtur að
fjölga þátttakendum á markaði og þar með dvínar
viðskiptavildin ef hún hverfur þá ekki alveg.“
Telja má nokkuð víst að mörg fyrirtækin sem nú
berjast í bökkum haldi sér á floti með hugtakinu við-
skiptavild – en eru í raun tæknilega gjaldþrota. Guð
blessi þjóðina.
Skipulagðar blekkingar
Jóhannes Valdemarsson,
rekstrarfræðingur.
Á NÝBYRJUÐU ári velta margir því fyrir sér, hverra
kosta er völ fyrir lýðveldið Ísland í kjölfar bankahrunsins
mikla. Hverjum er um að kenna? Getum við unnið til baka
traust alþjóðasamfélagsins á Íslenskt samfélag sem fór
hamförum. Ekki var hlustað á vinsamlegar viðvör-
unarbjöllur sem glumdu hvarvetna í alþjóðasamfélaginu en
áfram stiginn trylltur dansinn við gullkálfinn sem mest við
máttum þar til yfir lauk. Nú liggur fyrir að allar vinaþjóðir
nema góðir vinir Færeyingar settu okkur skilyrði um að-
komu Alþjóðagjaldeyrissjóðsins, ef þær ættu að kasta til
okkar bjarghring eftir hróp frá okkur um hjálp. Stórvinir okkar í henni Am-
eríku hikstuðu í stuðningnum en Rússar brostu og réttu fram hjálparhönd. Það
vakti mikla tortryggni. Breska heimsveldið sá sig knúið til að beita okkur
hryðjuverkalögum. Fáránlegt.
Alþjóðasamfélaginu og mörgum vinum okkar ofbauð glannaskapurinn og yf-
irgangurinn á víkingunum norður í Atlantshafi, sem hjuggu á báða bóga, eirðu
engu og lögðu undir sig hvert vígið á fætur öðru í útrásinni. Íslenska þjóðin
vissi lítið en dansaði ánægð með í græðgisveislunni miklu. Öryggisnetið sem
standa átti traustan vörð um hagsmuni íslensku þjóðarinnar svaf illilega á verð-
inum, gatslitið og viljalaust. Einhvern veginn svona upplifi ég núið eftir hruna-
dansinn mikla. Við vorum bullandi meðvirk í „góðærinu“ og trúðum því ekki að
veislunni miklu mundi ljúka. Gremja, sorg, ótti og hatur brjótast nú fram af
miklum krafti. Leitin er hafin að sökudólgunum hinum einu sönnu til að svala
þorstanum um stund. Allir vita hverjir þeir eru, sumir vita meira en aðrir en
samt hafa þeir ekki enn fundist. Skrítið. Við höldum áfram leitinni í nafni rétt-
lætisins og gleymum flestu öðru um hríð. Börn okkar og barnabörn standa nú
frammi fyrir því að borga syndir okkar feðranna og mæðranna. Hér eru því
sannarlega verkefni fyrir okkur að vinna saman. Nú liggur á að leika ekki fleiri
afleiki. Af þeim er nóg komið. Aðeins bestu leikirnir koma til greina fyrir börn-
in okkar, annað eiga þau ekki skilið. En þá verðum við líka að vanda okkur.
Bægjum frá reiðinni, sorginni og hefndinni. Gefum bjartsýni, gleði og sam-
stöðu pláss í okkur til góðra verka. Eru ekki til góðir leikir í stöðunni? Hver
veit? Hlustum fyrst, hugsum vel og þá má ætla að við finnum leiðina.
Við verðum að hugsa nokkra leiki fram í tímann sem m.a. þurfa að innihalda
rétt svör við 5 spurningum.
1) Hvernig ávinnum við aftur traust alþjóðasamfélagsins?
2) Hvar og hvernig viljum við staðsetja okkur til framtíðar í samstarfi vina-
þjóða?
3) Getum við haldið tryggð við íslensku krónuna okkar?
4) Getum við með trúverðugum hætti tekið einhliða upp annan gjaldmiðil?
5) Hvað kemur út úr aðildarviðræðum við Evrópusambandið?
Veist þú það? Er ekki rétt að skoða hvað þar er í boði og máta það síðan við
okkar hagsmuni með þjóðinni? Nú átt þú leik. Skákklukkan gengur. Því miður
ertu í tímahraki.
Meira: mbl.is/esb
Skák og mát? Átt þú ekki
næsta leik?
Þorvaldur Jóhannsson framkvæmdastjóri er
ekkill sem tapaði m.a. fjármunum barna sinna.
VERÐBÓLGA er mæld með vísi-
tölu neysluverðs. Um vísitölu
neysluverðs gilda lög 12/1995 með
breytingarlögum 27/2007. Lögin eru
stutt og fela Hagstofu Íslands út-
reikning miðað við verðlag í hverjum
mánuði á vörum í grunni sem Hag-
stofan ákveður þar sem vægi hverr-
ar vöru er fundið út frá neyslukönn-
un. Sú neyslukönnun fer fram eigi
sjaldnar en á fimm ára fresti, en er
nú gerð árlega og uppfært í mars. Í
skýrslu Rósmunds Guðnasonar hjá
Hagstofu Íslands (Hvernig mælum
við verðbólgu? Fjármálatíðindi 51.
árgangur fyrra hefti 2004, bls. 43)
má lesa: „Neytendur bregðast við og
ef þeir kaupa sömu vörur annars
staðar, á lægra verði, þarf að taka til-
lit til þess í vísitöluútreikningi ann-
ars verður bjagi vegna innkaupa
heimila í vísitölunni (e. shopping
substitution bias). Hingað til hefur
ekki verið hægt að fylgjast með slík-
um breytingum vegna þess að upp-
lýsingar skortir og slíkur bjagi er
oftast nefndur bjagi vegna stað-
kvæmni verslana (e. outlet sub-
stitution bias). Umræða um þessa
tegund bjaga hefur ekki verið mikil
að umfangi alþjóðlega og leiðrétt-
ingar á vísitölum vegna þessa heyra
til undantekninga. Þegar ekkert tillit
er tekið til breytinga á staðkvæmni
heimilisinnkaupa í neysluvísitölum
er gert ráð fyrir að allur verðmunur
sem er á milli verslana stafi af því að
þjónusta þeirra sé mismunandi að
bólgu. Mismunurinn er heil 20 pró-
sentustig eða tvær milljónir á árs-
grundvelli. Það þýðir líka um 200.000
í viðbótarafborganir á ári. Verðbólg-
an er því ýkt um meira en tvo þriðju.
Þessar tvær milljónir munu núna
næstu mánuði leggjast ofan á 10
milljóna króna lán meðalheimilis
vegna þess að verðbólga er sögð vera
28% þegar hún í raun er einungis
8%. Fyrir hverjar verðtryggðar tíu
milljónir sem almenningur eða fyr-
irtæki skulda er þetta tveggja millj-
óna króna eignartilfærsla án réttlæt-
ingar í raunveruleikanum. Og til að
gera dæmið enn verra þá taka ýmsir
samningar, t.d. leigusamningar,
launasamningar o.fl. mið af þeirri
verðbólgu sem sögð er vera í landinu
og hækkanir verða í kjölfarið í sam-
ræmi við þessa uppgefnu verðbólgu.
Þar með verður verðbólgumælingin
ekki mæling heldur spá sem lætur
sjálfa sig rætast. Vegna þessara
áhrifa af neysluvísitölu er ljóst að
það er ekki verðtryggingin sem er
vandinn heldur vísitalan sjálf. Þótt
verðtryggingin yrði aflögð myndi
víxlverkun vísitölu og verðlags valda
sama skaða. Taka þarf að upp aðrar
aðferðir til að meta verðbólgu. Að-
ferðir sem henta litlu þjóðfélagi með
hvikult efnahagslíf. Núverandi að-
ferðir eru stórskaðlegar. T.d. má
benda á áhrif vísitölunnar á ákvarð-
anir Seðlabankans um stýrivexti. Ef
vísitalan hækkar of ört þá eru stýri-
vexti hækkaðir. Nú ríkir neyðar-
ástand í efnahagsmálum sem kemur
fram í mörgum myndum. Brýnasta
úrlausnarefnið sem takast þarf á við
er auðvitað að hækka gengi krón-
unnar. En það er jafnframt orðið
brýnt að leiðrétta verðbólgumæl-
inguna sem nú ofmetur verðbólgu og
notar, ofmatið er að knésetja fyr-
irtæki og almenning í landinu. Notk-
un vísitölunnar er mistök sem hafa
leitt til ólögmætrar eignatilfærslu og
má því ætla að sé stjórnarskrárbrot.
Leiðrétta þarf einhliða vísitöluna
strax niður á við og án eftirmála.
en árið áður þrátt fyrir um 70%
hækkun erlends gjaldmiðils. Mis-
munurinn er samdráttur í neyslu á
innfluttum vörum. Þessi samdráttur
ætti að hafa áhrif til lækkunar þegar
vísitala neyslu er reiknuð, en gerir
það ekki samkvæmt núverandi að-
ferðum við útreikninginn. Ef gert er
ráð fyrir að innfluttar vörur séu um
40% af neyslu og að innlendur kostn-
aður standi að öðru leyti í stað, þá
ætti 70% hækkun á vörunum að
valda um 28% verðbólgu. Þetta er
einmitt svipað og sú verðbólga sem
við sjáum að vísitalan er að mæla nú
um stundir. En vegna samdráttar í
innflutningi þá var hækkunin á inn-
fluttum vörum í raun einungis um
20% sem ætti að valda um 8% verð-
gæðum. Sé það
gert mælist engin
verðbreyting í
vísitölum þegar
neytendur breyta
innkaupum. Van-
mat á gæðabreyt-
ingum vöru eða
þjónustu leiðir til
ofmats á verð-
bólgu. Slík hætta er mest þegar
verðbólga eykst snöggt og innkaup
heimila breytast mikið.“ Afleiðing af
röngum forsendum útreiknings vísi-
tölu neysluverðs er eignaupptaka og
stangast því að öllum líkum á við
stjórnarskrá. Hér er verkefni fyrir
lögfræðinga að spreyta sig.
Hér skal gerð tilraun til að sýna
hve mikið er í húfi. Fram hefur kom-
ið fram að hvert íslenskt heimili
skuldar að meðaltali um 10 milljónir
verðtryggðra króna. Hvert pró-
sentustig í verðbólgu á ári kostar því
um 100.000 krónur í hækkuðum höf-
uðstól. Gengi íslensku krónunnar
hefur fallið og valdið um 70% hækk-
un erlends gjaldmiðils frá byrjun
árs. Tölur um innflutning sýna ekki
sérstaklega stökk til samræmis við
gengi á sama tíma sbr. með-
fylgjandi mynd sem sýnir FOB verð-
mæti innflutnings. Reyndar hefur
innflutningur einungis aukist um
22% mælt í íslenskum krónum það
sem af er ári. Athyglivert er að á
tímabilinu ágúst til nóvember er inn-
flutningur ekki nema um 20% meiri
Er verðbólgumælingin verðbólguhvetjandi?
Þorsteinn Helgi
Steinarsson, verkfræðingur.