Morgunblaðið - 06.04.2009, Blaðsíða 22

MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 6. APRÍL 2009
Á Suðurlandi er mikið og öflugt atvinnulíf enda
er Suðurland víðfeðmt og fjölmennt. Iðnaður
á ýmsum sviðum, allt frá ýmiss konar smá-
iðnaði upp í orkuiðnað, ylrækt, garðyrkja, að
ógleymdri ferðaþjónustu og tengdum greinum.
Fallegar sveitir leggja grunn að blómlegum
landbúnaði og matvælaframleiðslu og á
Suðurlandi eru ein stærstu fyrirtæki landsins
á sviði matvælaiðnaðar. Í blaðinu verður víða
borið niður og fjallað um atvinnulífið á opinn
og skemmtilegan hátt. Fjölbreytni, framsækni,
hefðir og nýsköpun, allt þetta einkennir at-
vinnulífið á Suðurlandi.
Suðurland
tækifæranna
– atvinnulífið á Suðurlandi
Aukablað Viðskiptablaðsins 23. apríl
Allar nánari upplýsingar veitir Sigríður Hvönn
Karlsdóttir í síma 569-1134 / 692-1010
eða sigridurh@mbl.is
– meira fyrir áskrifendur
F
í
t
o
n
/
S
Í
A
Fáðu þér áskrift á mbl.is/askrift
eða í síma 569 1122
UNDANFARNAR
vikur hefur farið fram á
vettvangi fjölmiðla
nokkur umræða um
stöðu vátrygginga-
félaga. Borið hefur á
því að settar hafi verið
fram fullyrðingar sem
bera með sér misskiln-
ing á sérkennum vá-
tryggingastarfsem-
innar. Í þessari stuttu grein verður
reynt að leiðrétta þennan misskiln-
ing með því að svara á almennan hátt
tveimur af þeim spurningum sem
varpað hefur verið fram. Annars veg-
ar er um að ræða spurninguna
„Munu tryggingafélögin ekki fara
sömu leið og bankarnir?“ og hins
vegar „Eru bótasjóðir trygginga-
félaganna ekki tómir?/Hafa eigendur
vátryggingafélaganna tæmt bóta-
sjóðina?“
Munur á áhættu vátrygginga-
félaga og banka
Varðandi fyrri spurninguna má
geta þess að vátryggingastarfsemi er
í eðli sínu ólík bankastarfsemi. Bank-
ar standa ávallt frammi fyrir mikilli
lausafjáráhættu. Hefðbundna banka-
starfsemi, þ.e. útlán, þarf að fjár-
magna með innlánum og svokallaðri
heildsölufjármögnun og hvort
tveggja er mjög viðkvæmt fyrir nei-
kvæðni gagnvart viðkomandi banka.
Hefðbundið vátryggingafélag þarf í
raun ekki á fjármögnun að halda þar
sem starfsemi þess byggist á að
greiða fyrir tjón sem vátrygging-
artakar hafa í sameiningu safnað fyr-
ir með iðgjöldum sínum sem greidd
eru fyrirfram. Áhætta í vátrygginga-
rekstri er annars konar, t.d. hættan á
því að fjármunir dugi ekki til að
greiða stórtjón og hættan á rýrnun
fjárfestinga. Vátryggingafélög verja
sig fyrrnefndu áhættunni með end-
urtryggingum en atburðirnir á Ís-
landi sl. haust urðu ekki til að rýra þá
vernd.
Vegna þessa er lík-
legt að ávallt gefist
nokkur tími til að
bregðast við versnandi
stöðu vátrygginga-
félaga, t.d. með flutn-
ingi stofns til annars fé-
lags eða sameiningu.
Sem betur fer hafa al-
menn vátryggingafélög
ekki orðið gjaldþrota
hér á landi með þeim af-
leiðingum að þau gætu
ekki staðið við skuld-
bindingar sínar gagn-
vart vátrygging-
artökum. Stofn þeirra félaga sem
hætt hafa starfsemi hefur verið flutt-
ur til annarra vátryggingafélaga og
hafa vátryggingartakar ekki orðið
fyrir tjóni af slíkri ráðstöfun.
Hugtökin vátrygginga-
skuld og bótasjóður
Síðari spurningin, um stöðu svo-
kallaðra bótasjóða, tengist einmitt
hættunni á rýrnun fjárfestinga. Í ein-
faldri mynd er efnahagsreikningur
vátryggingafélaga þannig samsettur
að skuldamegin er eigið fé og svoköll-
uð vátryggingaskuld (sem kölluð var
bótasjóður í eldri lögum). Vátrygg-
ingaskuldin er tvíþætt, annars vegar
skuldbindingar vegna iðgjalda sem
greidd eru fyrirfram, þ.e. ið-
gjaldaskuld (óorðin tjón) og hins veg-
ar skuldbindingar vegna tjóna sem
orðið hafa en ekki eru að fullu upp-
gerð (tjónaskuld). Upphæð vátrygg-
ingaskuldar ræðst af mati félagsins á
þessum þáttum. Eignamegin eru svo
annars vegar eignir sem mæta eiga
vátryggingaskuld (sem eru í raun
hinn eiginlegi bótasjóður) og svokall-
aðar frjálsar eignir sem eru umfram
vátryggingaskuld. Ef eignir í bóta-
sjóði rýrna getur vátryggingafélagið
oftast fært eignir úr frjálsu eign-
unum. Um fjárfestingar í eignum í
bótasjóði gilda strangar reglur, t.d.
takmarkast hámark eigna í hluta-
bréfum við 40% og eignir í erlendri
mynt takmarkast við 20%. Slíkar
reglur takmarka ráðstöfun eigenda á
þeim eignum sem vátryggingafélagið
notar til að mæta vátryggingaskuld.
Ávallt eignir til að mæta
skuldbindingum
Í lögum um vátryggingastarfsemi
gilda ákveðnar reglur um stöðu eigin
fjár, sem m.a. eiga að tryggja að vá-
tryggingafélagið eigi næga fjármuni
til að bregðast við óvæntum atburð-
um. Þessar reglur eiga þar með að
tryggja að ekki þurfi að ganga á
bótasjóðinn. Í þeim hamförum sem
gengið hafa yfir hefur eigið fé vá-
tryggingafélaga eins og annarra fyr-
irtækja rýrnað töluvert og í sumum
tilvikum hefur rýrnunin orðið til að
þau uppfylli ekki áðurnefndar reglur
um stöðu eigin fjár (gjaldþols). Í
samræmi við lög um vátrygginga-
starfsemi er félögunum í slíkum til-
vikum gefinn frestur til að bregðast
við með endurskipulagningu. Í þess-
um tilvikum hafa eignir verið til stað-
ar til að mæta vátryggingaskuldbind-
ingum (í bótasjóði) að mestu eða öllu
leyti.
Eins og hér er rakið leiða áföll í vá-
tryggingarekstri fyrst til að eigið fé
og þar með hinar svokölluðu frjálsu
eignir rýrna. Eignir vantar fyrst í
bótasjóð ef eigið fé verður neikvætt
eða eignir félagsins uppfylla ekki
heimildir um gæði eigna. Fjármála-
eftirlitið leggur mikla áherslu á að
ávallt séu viðeigandi eignir til staðar
til að mæta skuldbindingum og vá-
tryggingafélag gæti ekki haldið
starfsleyfi ef séð yrði fram á að það
gæti ekki uppfyllt þau skilyrði.
Fjármálaeftirlitið mun í byrjun
maí birta upplýsingar um rekstur vá-
tryggingafélaganna á árinu 2008 þar
sem áhugasamir geta kynnt sér
rekstur og efnahag einstakra félaga.
Staða vátryggingafélaga
í kjölfar falls bankanna
Sigurður Freyr
Jónatansson fjallar
um stöðu vátrygg-
ingafélaganna
» Fjármálaeftirlitið
leggur mikla áherslu
á að ávallt séu viðeig-
andi eignir til staðar til
að mæta skuldbind-
ingum.
Sigurður Freyr
Jónatansson
Höfundur er tryggingastærðfræð-
ingur hjá Fjármálaeftirlitinu.
ÖLDRUNAR-
FRÆÐI er ekki gömul
fræðigrein en býr þrátt
fyrir ungan aldur að
talsverðum fjölda
kenninga um viðfangs-
efni sitt. Því miður eiga
flestar þessar kenn-
ingar það sameiginlegt
að sjá öldrun sem vandamál, við-
fangsefni fyrir samfélagið og aldr-
aða að takast á við. Viðhorf sem
þessi geta ýtt undir fordóma gagn-
vart öldruðum og jafnvel valdið sekt-
artilfinningu hjá þeim sem þurfa á
aðstoð að halda í ellinni.
Sænskur fræðimaður, Lars
Tornstam, prófessor í öldr-
unarfélagsfræði við háskólann í
Uppsölum, lét sér ekki þessar kenn-
ingar nægja. Ýmsar niðurstöður úr
rannsóknum sem sneru að öldrun og
öldruðum komu ekki heim og saman
við kenningarnar, ým-
islegt sem hann upp-
lifði sjálfur með hækk-
andi aldri varð honum
umhugsunarefni og
margt sem aldraðir
sjálfir sögðu honum
gerði hann stöðugt
gagnrýnni.
Hugmyndir hans
þróuðust með tímanum
í tilgátu um öldrun sem
sérstakt þroskaskeið,
þroskaskeið sem felur í
sér allt önnur viðhorf
en eru oftast ráðandi hjá þeim sem
yngri eru. Megineinkenni þessa sér-
staka þroskaskeiðs taldi Tornstam
vera eftirfarandi:
 Vaxandi tilfinning af að vera hluti
af alheiminum
 Breytt skynjun á tíma, rúmi og
hlutum
 Ný sýn á líf og dauða með minnk-
uðum ótta við dauðann
 Aukin samkennd við gengnar og
komandi kynslóðir
 Minnkaður áhugi á yfirborðs-
legum félagstengslum
 Minnkaður áhugi á veraldlegum
gæðum
 Minni athygli á eigin persónu
 Meiri tíma eytt í hugleiðslu
Rannsóknir hafa nú staðfest
margt af hugmyndum Tornstams og
út frá þeim hefur hann sett fram
sína eigin kenningu sem á íslensku
hefur verið kölluð öldrunarinnsæi.
Öldrunarinnsæiskenningin segir frá
viðhorfsbreytingum sem geta fylgt
öldrun en einnig hefur verið skoðað
hverjir öðlast helst þetta innsæi og
hverju kenningin breytir í umgengni
við aldraða og umönnun þeirra sem
þurfa á slíku að halda. Leiðbeiningar
fyrir starfsfólk öldrunarstofnana
hafa verið þróaðar út frá kenning-
unni. Þess er óskandi að tilkoma
þessarar kenningar og aukin almenn
þekking á henni verði til þess að
öldrun verði viðurkennd sem sjálf-
stætt tilverustig með eigin við-
horfum og einkennum sem eigi skilið
meira tillit og virðingu en stundum
hefur verið raunin hingað til.
Ný sýn á elli og aldraða
Helga S. Ragn-
arsdóttir skrifar um
öldrunarinnsæi sem
sérstakt þroska-
skeið
» Flestar kenningar
um öldrun hafa átt
það sameiginlegt að sjá
öldrun sem vandamál
fyrir samfélagið og aldr-
aða að takast á við
Helga S. Ragnarsdóttir
Höfundur er félagsráðgjafi
á sviði öldrunar.
@