Morgunblaðið - 12.07.2009, Blaðsíða 11

11
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 12. JÚLÍ 2009
Mótmæli Almenningur mótmælir Icesave-
samningnum á Austurvelli.
Í SEXTÁNDU grein Icesave-samningsins er
tekið á því hvaða aðstæður kalli á umræður
um breytingar á samningnum. Hvergi er vís-
að til Brussel viðmiðanna. Segir þar að kom-
ist Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn að því að
skuldaþoli Íslands hafi hrakað til muna miðað
við mat sjóðsins frá 19. nóvember eigi þessi
grein við. Hljóðar hún orðrétt svo: „Lánveit-
andi fellst á að, ef aðstæður samkvæmt þess-
ari grein (16. gr.) koma upp og íslenska ríkið
óskar eftir því, verði efnt til fundar og staðan
rædd og íhugað hvort, og þá hvernig, breyta
skuli samningi þessum til að hann end-
urspegli þá breytingu á aðstæðum sem um er
að ræða.“
Eins og sjá má er í samningnum ekki tekið
fram að breskum eða hollenskum yfirvöldum
sé skylt að breyta samningnum við slíkar að-
stæður. Í greinargerð með Icesave-
frumvarpinu er skilningur íslenskra stjórn-
valda á þessu ákvæði hins vegar tíundaður.
„Íslensk stjórnvöld byggja á því að tekið yrði
fullt tillit til aðstæðna Íslands og getu ríkisins
til að standa undir skuldbindingum, sbr. um-
sömdu viðmiðin sem samþykkt voru í Brussel
í nóvember 2008.“
Viðmiðin, sem hér er vísað til, voru sam-
þykkt á undirbúningsfundum í Brussel hinn
fjórða nóvember sl. Annað þriggja viðmiða
kveður á um að í samningaviðræðum Íslend-
inga, Hollendinga og Breta skuli taka tillit
„erfiðu og fordæmislausu aðstæðna sem Ís-
land er í og knýjandi nauðsynjar þess að
ákveða ráðstafanir sem gera Íslandi kleift að
endurreisa fjármála- og efnahagskerfi sitt.“
bjarni@mbl.is
Erfið og fordæmalaus staða
Morgunblaðið/Kristinn
isins munu taka áframhaldandi þátt í
þessu ferli sem fer fram í samráði við
þær.“
Fordæmislausar aðstæður
Lögfræðingur hefur þetta um við-
miðin að segja: „Viðmiðin fólu í sér í
fyrsta lagi að íslensk stjórnvöld við-
urkenna að tilskipun 94/19/EB gildi
á Íslandi með sama hætti og í aðild-
arríkjum ESB en jafnframt og í öðru
lagi var lögð áhersla á að samnings-
aðilar mundu taka tillit til „hinna erf-
iðu og fordæmislausu aðstæðna sem
Ísland er í og knýjandi nauðsynjar
þess að ákveða ráðstafanir sem gera
Íslandi kleift að endurreisa fjármála-
og efnahagskerfi sitt“.
Þá var þess getið að sam-
komulagið greiddi fyrir skjótri nið-
urstöðu samningaviðræðna Íslands
við Alþjóðagjaldeyrissjóðinn. Af
hálfu Íslands var litið svo á að með
hinum sameiginlegu viðmiðum væri
komin upp ný staða í samn-
ingaviðræðunum við Breta
og Hollendinga og meira tillit
yrði tekið til hinna fordæm-
islausu aðstæðna á Íslandi en
gert hafði verið fram að því, svo
sem í samkomulaginu frá 11. októ-
ber. Til að tryggja að þetta gengi eft-
ir var í þriðja lagi lögð sérstök
áhersla á að stofnanir ESB og EES
tækju áframhaldandi þátt í samn-
ingaferlinu sem færi fram í samráði
við þær. Þær væru því í hlutverki
nokkurs konar milligönguaðila ef á
þyrfti að halda.“
Beitt ótrúlegum þrýstingi
Fyrir liggur að Ísland var beitt
ótrúlegum þrýstingi og virtist eiga
fárra kosta völ nema að gangast við
ábyrgð, sem lagaleg óvissa er um, til
þess að fjárhagsaðstoð fengist. Allt
til þess að forða ESB frá áhlaupi á
fjármálakerfið vegna ófullnægjandi
tilskipunar um innstæðutryggingar.
Viðmælandi orðar það svo: „Það
mátti alls ekki hola þann varnarmúr
sem innstæðutryggingakerfið átti að
vera og skapa þannig hættu á að
hann molnaði niður með áhlaupi á
kerfið.“
Þegar Ísland hóf þátttöku í áætlun
Alþjóðagjaldeyrissjóðsins, þá var
sett í níunda tölulið viljayfirlýsing-
arinnar, eins og margoft hefur kom-
ið fram, að Íslendingar skyldu
ganga frá skuldbindingum sínum
út af Icesave-innstæðunum. Þar
sem Evrópusambandið ræður
yfir nálægt 30% atkvæða í
stjórn Alþjóðagjaldeyr-
issjóðsins gat ESB beitt sér
af fullum þunga og með
stuðningi Norðurlandanna áður en
„Letter of Intent“ var samþykkt af
Alþjóðagjaldeyrissjóðnum. Sam-
einuð höfðu ESB og Norðurlöndin
það mikið vald að ríkin gátu komið í
veg fyrir að málið færi fyrir stjórn
Alþjóðagjaldeyrissjóðsins, því
vinnureglan er sú að þar séu mál
aldrei tekin fyrir nema víst þyki að
þau verði samþykkt. Samkvæmt
heimildum Morgunblaðsins gekk
fulltrúi Svía harðast fram gegn Ís-
landi á þessum vettvangi.
Ein að sjö árum liðnum?
Á það er bent, að eftir sjö ár, þeg-
ar fyrsti gjalddagi Icesave-
samninganna rennur upp, þá verður
prógrammi Alþjóðagjaldeyrissjóðs-
ins á Íslandi lokið. Lán Alþjóðagjald-
eyrissjóðsins eigi að greiða til baka á
árunum 2012 til 2015. Íslendingar
verði því ekki í skjóli AGS þegar af-
borganir hefjist af lánum til Breta og
Hollendinga. Því spyrja lögfróðir
menn hvort ESB verði ekki líka
„stikkfrí“, því lánasamningarnir hafi
verið færðir í einkaréttarlegan bún-
ing. Ákvæðin um lögsögu og lagaval
geri það að verkum að lánasamning-
arnir verði túlkaðir af Bretum –
sömu þjóð og beitti hryðjuverkalög-
um gegn íslenskum hagsmunum og
setti Landsbanka Íslands á lista yfir
hryðjuverkamenn.
Víst er það rétt, að þegar ríki
semja um lántökur eða Seðlabanki,
þá flokkast það undir viðskiptasamn-
inga – en þetta er enginn venjulegur
lánasamningur fyrir íslenska ríkið,
að mati viðmælenda. Það orki að
minnsta kosti mjög tvímælis hvort
um venjulegan lánasamning sé að
ræða. Samningarnir séu ekki um
efni sem samið er um í venjulegum
lána- eða viðskiptasamningum. Ís-
lenska ríkið sé að taka á sig ábyrgð
fyrir Tryggingasjóðinn sem er
einkaréttarlegur aðili – ábyrgð sem
lagaleg óvissa ríkir um innan ESB.
Ríkið gangist í ótilgreinda ábyrgð
sem sjálfskuldarábyrgðarmaður fyr-
ir láni, ásamt vöxtum og kostnaði,
enda þurfi að taka úr sambandi lög
nr. 121/1997 um ríkisábyrgð sbr. 2.
gr. frumvarpsins. Þá séu ákvæði
laga 121/1997 um ríkisábyrgð tekin
úr sambandi, að undanskilinni 5.
grein, sem lýtur fyrst og fremst að
bókhaldi. Annars feli lögin sem vikið
er frá í sér öll þau skilyrði sem
ábyrgðarþegi ríkisábyrgðar þurfi að
uppfylla, svo sem mat á greiðsluhæfi
skuldara, viðunandi tryggingar, há-
mark veðsetningarhlutfalls og
áhættugjald.
Engu að síður sé því haldið fram
að lánasamningurinn sé ekki frá-
brugðinn öðrum lánasamningum
sem ríkið gerir.
Hvað um afsal friðhelgi?
Því hefur verið haldið fram að Ís-
lendingar þurfi ekki að hafa áhyggj-
ur af afsali friðhelgi, sem kveðið er á
um í síðustu grein samninganna um
Icesave. En þegar ákvæðið er borið
saman við ákvæði annarra lána-
samninga ríkisins, svo sem nýund-
irritaðra samninga við Norð-
urlöndin, kemur annað í ljós. Slík
ákvæði eru ekki eins víðtæk og segir
lögfræðingur, sem rætt var við og er
vel inni í slíkum lánamálum, að hann
hafi aldrei séð jafnvíðtækt ákvæði í
nokkrum lánasamningi. Samkvæmt
heimildum Morgunblaðsins var þess
rækilega gætt í samningagerðinni
vegna norrænu lánanna að friðhelg-
isákvæðið væri í fullu samræmi við
það sem hefðbundið er. Því var hafn-
að í Seðlabankanum í fyrradag að
veita Morgunblaðinu aðgang að
lánasamningnum við Norðurlöndin.
Indriði H. Þorláksson, aðstoð-
armaður fjármálaráðherra, hefur
sagt að það sé hefðbundið í lána-
samningum milli ríkja að eigandi
skuldarinnar geti gert fjárnám í eig-
um skuldarans standi hann ekki í
skilum. Slíkt ákvæði er að finna í Ice-
save-samningunum sem bíða nú
staðfestingar Alþingis. „Þess konar
ákvæði geta menn fundið í flestum ef
ekki öllum lánasamningum milli
ríkja, og raunar væru samningarnir
lítils virði annars,“ sagði Indriði í
samtali við Morgunblaðið.
Fráleit túlkun
Steingrímur J. Sigfússon fjár-
málaráðherra virðist hinsvegar and-
æfa því að slíkt ákvæði sé í samning-
unum um Icesave, þegar hann segir í
viðtali í Fréttablaðinu það alveg frá-
leita túlkun að eignir ríkisins al-
mennt eða auðlindir séu að veði.
„Þetta er bara hefðbundið ákvæði,“
sagði hann. Lögfræðingur sem rætt
var við segir það rétt að eignirnar
séu ekki að veði, en þær standi til
tryggingar og máli sínu til stuðnings
vísar hann í gr. 12.1.11 í breska
samningnum: „Breytingar á íslensk-
um lögum: Breyting sem verður á ís-
lenskum lögum og hefur eða myndi
hafa veruleg neikvæð áhrif á getu
Tryggingasjóðs innstæðueigenda
eða íslenska ríkisins til að inna
greiðslur sínar, hvors um sig, af
hendi eða standa við aðrar skuld-
bindingar samkvæmt fjármálaskjöl-
unum sem þau eru aðilar að.“ Þetta
segir hann þýða að ekki sé hægt að
skapa friðhelgi með lagasetningu um
eigur ríkisins sem séu nauðsynlegar
til að ríkið sé í raun fullvalda.
Hann segir jafnframt: „Þegar ríki
semja um lántökur eða Seðlabanki,
þá flokkast það undir viðskiptasamn-
inga, þannig að ríki afsala sér frið-
helgi upp að ákveðnu marki, svo
hægt sé að sækja mál fyrir dóm-
stólum.
En í Icesave-samningunum fer
það út fyrir þau mörk, sem hefð-
bundin geta talist í slíkum samn-
ingnum.“ Slíka samninga má til
dæmis skoða hjá fréttaveitunni Blo-
omberg. Nefnir hann sem dæmi að í
samningnum á meðan afsalað sé
kröfunni um að friðhelgi gildi, þá
geti lánveitendur sótt málið í hvaða
lögsögu sem þeir kjósa og einnig
höfðað mál samtímis í mörgum lög-
sögum, á meðan Íslendingar geti að-
eins sótt mál í breskri lögsögu.
Hætta komi til greiðslufalls
Margir telja að raunveruleg hætta
sé á að Ísland geti ekki staðið undir
skuldbindingunni um Icesave, eins
og bent hefur verið á í fjölmiðlum.
„Ekkert má út af bregða,“ segir
einn þeirra sem tóku þátt í störfum
samninganefndarinnar. „Það má
ekki verða aflabrestur á næstu ár-
um. Ef til þess kemur að ríkissjóður
standi ekki undir afborgunum, þá er
íslenska ríkið í svipuðum sporum og
einkaréttarlegur aðili í skuld sinni
við Breta og Hollendinga.“
Ef Ísland lendir í vanefndum, þá
hefur því verið velt upp, að Bretar og
Hollendingar þurfi að sækja fulln-
ustu til Íslands eða fá viðurkenningu
fyrir dómi á Íslandi. En lögfræð-
ingur sem talað var við, taldi að
þannig gengi það aðeins fyrir sig í
„fræðilega heiminum“. (Breska og
hollenska ríkið munu ekki senda með
pósti beiðni um viðurkenningu á
dómi – og láta birta greiðsluáskorun
fyrir forsætisráðherra með stefnu-
votti.) Komi til greiðslufalls sé raun-
veruleg hætta á að atburðirnir frá
því í október endurtaki sig, en þá lá
við að greiðslumiðlun stöðvaðist. Því
er haldið fram að það hafi í raun ver-
ið þrekvirki að Seðlabankanum tókst
að halda uppi greiðslumiðlun til og
frá landinu. Engin trygging sé fyrir
því að það takist öðru sinni, komi til
greiðslufalls og gerist það þá sé
næsta víst að þvingunum verði beitt
gegn Íslandi og íslenskum hags-
munum.
Að vísu hefur verið á það bent að
eigur Seðlabankans missa ekki frið-
helgi með Icesave-samningunum, en
bresk lög um friðhelgi ríkja gilda
einnig í einkaréttarlegum málum.
Nýju bankarnir eru hinsvegar í rík-
iseigu og því er ekki talið útilokað að
gengið yrði að þeim, samkvæmt
sömu heimildum.
Fram hefur komið að Íslendingar
muni njóta friðhelgi Vínarsáttmál-
ans um friðhelgi utanríkisþjónust-
unnar, en sú friðhelgi nær ekki yfir
eigur ríkisins. Það yrði því ekki
gengið að sendiráðum, en á það er þó
bent að algengt sé að sendiráð afsali
sér friðhelgi þegar þau leigja sér
húsnæði, til þess að eiga hægara um
vik að ná samningum.
agnes@mbl.is, pbl@mbl.is
VARAÐ er við ýmsum hættum sem kunna
að felast í samningnum um Icesave. Ljóst
þykir að aðrir kröfuhafar en forgangs-
kröfuhafar muni höfða mál og reyna að fá
neyðarlögunum hnekkt á þeim grundvelli að
það standist ekki að breyta lögum eftir fall
bankanna og gera innstæður að forgangs-
kröfum. Ef íslenska ríkið tapar málinu og
innstæðueigendur verða ekki lengur í for-
gangi kröfuhafaraðar hefur það í för með
sér að hundruð milljarða til viðbótar falla á
ríkissjóð.
„Ef ákvæðum neyðarlaganna verður
hnekkt er allt í uppnámi, sagði Indriði H.
Þorláksson, ráðuneytisstjóri í fjár-
málaráðuneytinu, í viðtali í Morgunblaðinu.
„Það þýðir […] að ríkisjóður situr ekki ein-
ungis uppi með Icesave-innstæðurnar
heldur allar innstæður í íslensku bönk-
unum líka. Þær voru allar bakkaðar upp
með þeim eignum sem voru færðar á milli á
þeirri forsendu að innstæðurnar væru for-
gangskröfur.“
bjarni@mbl.is
Hætta vegna
málshöfðana FRAMSALSÁKVÆÐI Icesave-samnings-ins er svohljóðandi: Tryggingasjóður inn-
stæðueigenda og íslenska ríkið fallast,
hvort um sig, almennt á að þeim sé birt
hvers konar stefna í tengslum við ágrein-
ing sem upp kann að koma og að sjá fyrir
hvers konar lausnum og úrræðum í því til-
liti, þ.m.t. með aðför eða fullnustu í hvaða
eignum sem er (óháð notum þeirra eða
ætluðum notum) samkvæmt hvers konar
úrskurði eða dómi. Ef Tryggingasjóður
innstæðueigenda, íslenska ríkið eða eignir
þeirra eru friðhelgar eða eiga rétt á frið-
helgi, í hvaða lögsögu sem er, gagnvart
birtingu stefnu eða annarra gagna sem
varða hvers konar ágreining, eða eru frið-
helgar eða eiga rétt á friðhelgi gagnvart
lögsögu, málshöfðun, dómi, fullnustu, fjár-
námi (hvort heldur er fyrir dómi, við fram-
kvæmd fullnustu eða á annan hátt) eða
öðrum lögfræðilegum úrræðum, er hér
með fallið frá þeim rétti með óaft-
urkræfum hætti, að því marki sem heim-
ilt er samkvæmt lögum viðkomandi lög-
sögu. Tryggingasjóður innstæðueigenda
og íslenska ríkið fallast, hvort um sig,
einnig með óafturkræfum hætti á að beita
ekki slíkri friðhelgi fyrir sig eða eignir
sínar.
bjarni@mbl.is
Framsal friðhelgi
Höfuðstöðvar ESB Breskum og hollenskum stjórnvöldum er ekki skylt að
breyta samningnum þótt skuldaþoli Íslands hraki til muna.